ایل بایبورداستان بایبورد، (طبق سرشماری ۱۳۶۹ ش /۱۹۹۰: ۳۳۰، ۱۰۷ تن)، در شمال شرقی آسیای صغیر (آناطولی)، در قسمت جنوبی دریای سیاه در شمال شرقی ترکیه قرار گرفته، و مشتمل بر سه شهرستان (ایلچه) و چهار دهستان (بوجاق) است که اکثر آن‌ها در دشت قرار دارد. ۱ - ویژگی‌های طبیعی منطقهرود چوروخ و کلکیت از آن می‌گذرد. رشته کوه چرمن ـ قوب در جنوب آن امتداد دارد. دشتهای بایبورد در مغرب و هرت (خرت) در شمال آن قرار گرفته است. چندین چشمه دارد. ۲ - محصولات عمدهمحصولات عمده آن عسل و حبوبات است و پارچه های پشمی، گلیم و فرش در آن بافته می‌شود. دامداری و مجتمع صنعتی گوشت و ماهی دارد. در گذشته از صنایع دستی، زرگری آن مشهور بود، و عسل و موم آن‌جا به بندر مارسی (فرانسه) صادر می‌شد. در اواخر قرن سیزدهم /نوزدهم، گروههایی از ارامنه در آن‌جا زندگی می‌کردند. ۳ - زبان مردممردم عمدتاً به ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. ۴ - راههای منطقهراه اصلی عبوری ایران ـ ترکیه، که قسمت شرقی آناطولی را به دریای سیاه می‌پیوندد، از آن می‌گذرد. شبکه راههای فرعی در آن احداث شده که به راه اصلی متصل می‌شود. ۵ - تراکم جمعیتیدر اواخر قرن سیزدهم، ناحیه بایبورد بین ۳۵ تا ۰۰۰، ۳۸ تن جمعیت داشت. در تقسیمات کشوری اوایل حکومت عثمانی، بایبورد به عنوان مرکز قضا تابع ایالت ارزروم بود؛ بعداً مدتی به صورت مرکز سنجق درآمد، در ۱۲۹۸ بار دیگر به صورت قضا تابع ارزنجان و سپس دوباره تابع ارزروم، و پس از تشکیل جمهوری ترکیه جزو ولایت گوموشخانه شد. از ۱۳۶۸/۱۹۸۹ تبدیل به ایل (استان) شد. ۶ - فهرست منابع(۱) ابن فضل اللّه عمری، مسالک الابصار، چاپ تشنر، لایپزیگ ۱۹۲۹. (۲) عزیزبن اردشیر استرآبادی، بزم و رزم، استانبول ۱۹۲۸. (۳) محمدظلی بن درویش اولیا چلبی، اولیاچلبی سیاحتنامه سی، چاپ احمد جودت، ج ۲، استانبول ۱۳۱۴. (۴) احمد توحید، مسکوکات قدیمه اسلامیه، استانبول ۱۳۲۱. (۵) علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول ۱۳۱۳ـ۱۳۱۷، ص ۱۵۳. (۶) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه، جهان نما، چاپ ابراهیم متفرقه، استانبول ۱۱۴۵/۱۷۳۲، ص ۴۲۴. (۷) حمداللّه بن ابی بکر حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش. (۸) ضیاءالدین فخری، بایبوردلی ذهنی، استانبول ۱۹۲۸. (۹) لطفی پاشا، تواریخ آل عثمان. (۱۰) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳. (۱۱) شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران ۱۳۴۳ ش. (۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. (۱۳) حسن روملو، احسن التواریخ، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۵۷ ش. (۱۴) طهماسب صفوی اول، شاه ایران، شاه طهماسب صفوی: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۶۸ ش. (۱۵) زین العابدین عبدالمؤمن نویدی، تکمله الاخبار: تاریخ صفویه از آغاز تا ۹۷۸ هجری قمری، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۶۹ ش؛ ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بایبورد»، شماره۴۱۸. |