اولین مسلمان‌بودن امام علی از منظر عایشهدر منابع روایی اهل‌سنت از طریق عایشه از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) روایت صحیح السندی نقل شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را نخستین مسلمان معرفی می‌کند. فهرست مندرجات۲ - بررسی سند روایت ۲.۱ - احمد بن یحیی الاودی ۲.۲ - ابونعیم ضرار بن صرد التمیمی ۲.۳ - علمای منصف دیگر ۲.۳.۱ - حاکم نیشابوری ۲.۳.۲ - ابو نعیم اصفهانی ۲.۳.۳ - عبدالکریم ابویعفور ۲.۳.۴ - جابر بن یزید جعفی ۲.۳.۵ - ابی الضحی ۲.۳.۶ - مسروق بن اجدع ۲.۳.۷ - عائشة بنت ابی‌بکر ۲.۴ - سندهای دیگر این روایت ۳ - نتیجه ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - متن روایتدولابی در کتاب «الذریة الطاهرة النبویه» روایت را با این سند معتبر نقل کرده است: حدثنا احمد بن یحیی الاودی حدثنا ابو نعیم ضرار بن صرد التمیمی حدثنا عبدالکریم ابو یعفور عن جابر عن ابی الضحی عن مسروق عن عائشة قالت حدثتنی فاطمة قالت قال لی رسول الله صلی الله علیه وسلم زوجک اعلم الناس علما واولهم اسلاما وافضلهم حلما. [۱]
دولابی، محمد بن احمد بن حماد (متوفای ۳۱۰ه)، الذریة الطاهرة النبویه، ج۱، ص۱۰۳، تحقیق:سعد المبارک الحسن، ناشر:الدار السلفیة - الکویت، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۷ه.
عایشه می‌گوید: فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) فرمود: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به من فرمود: همسر تو، داناترین مردم از جهت علم، نخستین آنها از نظر اسلام‌آوردن و برترین آنها از نگاه حلم و بردباری است. ۲ - بررسی سند روایتاین روایت از نظر سند حسن است برای اثبات این مطلب، راویان سند را بررسی می‌نماییم: ۲.۱ - احمد بن یحیی الاودیذهبی پس از معرفی این راوی، بر ثقه بودن او تصریح کرده است: احمد بن یحیی الاودی ابو جعفر العابد... وعنه النسائی والبزار وابن عقدة ثقة مات ۲۶۴ س. [۲]
ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)، الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب السته، تحقیق:محمد عوامه، ۲ جلدی، چاپ اول، جدة (عربستان)، دار القبلة للثقافة الاسلامیة، مؤسسة علو، ۱۴۱۳ه - ۱۹۹۲م، ج۱، ص۲۰۴.
احمد بن یحیی ادوی... از نسائی و بزار و ابن‌عقده روایت نقل کرده و ایشان ثقه است. مزی در «تهذیب الکمال»، توثیقات ابن‌حبان و نسائی را درباره او ذکر می‌کند: س: احمد بن یحیی بن زکریا الاَودِیّ، ... قال ابو حاتم: ثقة. وَقَال النَّسَائی: لا باس به. [۳]
مزی، یوسف بن الزکی عبدالرحمن ابو الحجاج، (متوفای ۷۴۲ ه)، تهذیب الکمال، تحقیق:د. بشار عواد معروف، ۳۵ جلدی، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ ه - ۱۹۸۰م، ج۱، ص۵۱۸.
احمد بن یحیی ادوی. . ابو حاتم گفته: وی موثق است و نسائی گفته: روایت او اشکالی ندارد. ابن‌حجر عسقلانی نیز او را توثیق کرده و می‌نویسد: احمد بن یحیی بن زکریا الاودی ابو جعفر الکوفی العابد ثقة... [۴]
عسقلانی، احمد بن علی بن حجر (متوفای ۸۵۲ ه)، تقریب التهذیب، تحقیق:محمد عوامة، ۱ جلدی، چاپ اول، سوریه، دار الرشید، ۱۴۰۶ ه - ۱۹۸۶ م، ص۸۵.
ابن‌حجر هیثمی نیز در ذیل روایتی، وی را فردی مورد وثوق و اطمینان می‌داند: احمد بن یحیی الاودی وهو ثقة. [۵]
هیثمی، علی بن ابی‌بکر (متوفای:۸۰۷ ه)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ۱۰ جلدی، القاهرة، بیروت، دار الریان للتراث/ دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ه، ج۸، ص۲۹۱.
۲.۲ - ابونعیم ضرار بن صرد التمیمیاین راوی را برخی علمای رجال اهل سنت تضعیف و برخی توثیق کرده‌اند. ابن‌جزری در توثیق وی می‌نویسد: ج ضرار بن صرد بن سلیمان ابو نعیم التمیمی الکوفی ثقة صالح. ضرار بن صرد... ثقه و صالح است. مزی نیز می‌نویسد: وَقَال ابو احمد بن عدی: وضرار بن صرد هذا من المعروفین بالکوفة، وله احادیث کثیرة، وهو من جملة من ینسب الی التشیع بالکوفة. [۷]
مزی، یوسف بن الزکی عبدالرحمن ابو الحجاج، (متوفای ۷۴۲ ه)، تهذیب الکمال، تحقیق:د. بشار عواد معروف، ۳۵ جلدی، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ ه - ۱۹۸۰م، ج۱۳، ص۳۰۶.
ابواحمد بن عدی گفته: ضرار بن صرد از معروفین در کوفه بوده و روایات زیادی دارند و او از جمله کسانی است که در کوفه به شیعه منسوب است. ۲.۳ - علمای منصف دیگراما بقیه علمای منصف دیگر، روایات او را تصحیح کرده‌اند. ۲.۳.۱ - حاکم نیشابوریحاکم نیشابوری در جای جای کتاب «المستدرک علی الصحیحین» تمام روایات وی را تصحیح کرده است. به عنوان نمونه: [۸]
حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله ابوعبدالله، (متوفای ۴۰۵ ه)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق:مصطفی عبد القادر عطا، ۴ جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ه - ۱۹۹۰م، ج۳، ص۱۳۲.
[۹]
حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله ابو عبدالله، (متوفای ۴۰۵ ه)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق:مصطفی عبد القادر عطا، ۴ جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ه - ۱۹۹۰م، ج۳، ص۴۱۰.
۲.۳.۲ - ابو نعیم اصفهانینیز روایاتش را از جمله این روایت را تصحیح کرده است: حدثنا ابوبکر عبدالله بن یحیی الطلحی وابو القاسم بن ابی حصین قالا ثنا ابو حصین محمد بن الحسین الوادعی ثنا ضرار بن صرد ثنا عبد العزیز الدراوردی عن صفوان بن سلیم عن عبدالله بن سلیمان الاغر عن ابیه عن ابی هریرة قال رسول الله صلی الله علیه وسلم (ان الله یبعث ریحا من الیمن هی الین علی المؤمن من الحریر فلا یبقی احد فی قلبه مثقال ذرة من ایمان الا قبضته) صحیح. [۱۰]
اصبهانی، احمد بن عبدالله بن احمد بن اسحاق بن موسی بن مهران (متوفای۴۳۰ه)، المسند المستخرج علی صحیح الامام مسلم، ج۱، ص۱۸۸، تحقیق:محمد حسن محمد حسن اسماعیل الشافعی، دار النشر:دار الکتب العلمیة - بیروت - لبنان، الطبعة:الاولی ۱۴۱۷ه - ۱۹۹۶م.
نووی در کتاب «تهذیب الاسماء واللغات»، سخن ابن ابی‌حاتم درباره صدوق دانستن وی نقل کرده است: ضرار بن صرد مذکور.... وقال ابن ابی حاتم هو صاحب قران وفرائض صدوق... ضرار بن صرد... ابن ابی‌حاتم گفته: وی صاحب قرآن و فرائض و شخص راستگو است. شمس‌الدین ذهبی در مورد این راوی دچار تناقض‌گویی شده است. در روایت مدح ابوبکر با اینکه «ضرار بن صرد» در سند آن وجود دارد، در تعلیقه «المستدرک علی الصحیحین» می‌گوید: «م» یعنی این روایت بنابر شروط مسلم بن حجاج نیشابوری (نویسنده صحیح مسلم)، صحیح است: [۱۲]
حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله ابوعبدالله، (متوفای ۴۰۵ هـ)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: د. یوسف عبد الرحمن المرعشلی، ۵ جلدی، بیروت، دار المعرفة، (بی تا)، ج۳، ص۷۳.
اما در روایتی که در مدح امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) است و حاکم نیشابوری آن را صحیح می‌داند، ذهبی طاقت نمی‌آورد و در ذیل آن می‌گوید: «بل هو فیما اعتقده من وضع ضرار». «بلکه اعتقاد من این است که این روایت را ضرار بن صرد جعل کرده است. [۱۳]
الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله ابو عبدالله، (متوفای ۴۰۵ ه)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق:مصطفی عبد القادر عطا، ۴ جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ه - ۱۹۹۰م، ج۳، ص۱۳۲.
۲.۳.۳ - عبدالکریم ابویعفورابنحبان اسم وی را در کتاب «الثقات» آورده و نشانگر این است که این راوی از نظر ایشان موثق است: عبد الکریم بن یعفور الجعفی ابو یعفور یروی عن عروة بن عبدالله بن عبدالله روی عنه قتیبة بن سعید. شهروزی در کتاب «صیانة صحیح مسلم من الاخلال والغلط وحمایته من الاسقاط والسقط»، از سه فرد که به کنیه ابویعفور مشهور است، نام برده و در پایان همه را موثق می‌داند: ابو یعفور عن الولید بن العیزار قلت ابو یعفور هذا ینبغی ان یکون ابا یعفور الاصغر وهو عبد الرحمن بن عبید نسطاس البکائی الثعلبی بالثاء المثلثة واسکان العین وابو یعفور الاکبر یروی عن ابن عمر وانس وکثیر لم یرو عنهم ابو یعفور الاصغر واسمه وقدان ویقال فیه واقد ووقدان اکثر وکانه لقب ولهم ابو یعفور آخر ثالث واسمه عبد الکریم بن یعفور الجعفی البصری روی عنه قتیبة ویحیی بن یحیی وغیرهما وآباء یعفور هؤلاء کلهم ثقات والله اعلم. [۱۵]
کردی شهرزوری، ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمن بن عثمان (متوفای۶۴۳ه)، صیانة صحیح مسلم من الاخلال والغلط وحمایته من الاسقاط والسقط، ج۱، ص۲۶۴، تحقیق:موفق عبدالله عبدالقادر، ناشر:دار الغرب الاسلامی - بیروت، الطبعة:الثانیة ۱۴۰۸ه.
ابویعفور از ولید بن عیزار نقل کرده است. می‌گویم: این ابویعفور شایسته است که ابویعفور اصغر باشد و او عبدالرحمن بن عبید نسطاس بکائی ثعلبی با «ثاء» سه نقطه و سکون «عین» است. ابویعفور اکبر، از ابن‌عمر، انس و بسیاری دیگر روایت می‌کند و ابویعفور اصغر از وی روایت نکرده و اسم او «وقدان» است که «واقد» هم گفته می‌شود و «وقدان» بیشتر می‌گویند که گویا لقب اوست. ابویعفور سومی نیز وجود ارد که اسم وی عبدالکریم بن یعفور جعفی بصری است و از او، قتیبه، یحیی بن معین، و غیر آنها روایت کرده‌اند. همه آنها (ابویعفور) موثق هستند. و خدا داناتر است. ۲.۳.۴ - جابر بن یزید جعفیایشان نیز از سوی علمای اهل سنت توثیق و مدح دارد. ذهبی در کتاب «الکاشف» می‌نویسد: جابر بن یزید الجعفی عن ابی الطفیل والشعبی وعنه شعبة والسفیانان من اکبر علماء الشیعة وثقه شعبة... جابر بن یزید جعفی... از بزرگان علمای شیعه است و شعبه وی را توثیق کرده است. مزی نیز در کتاب «تهذیب الکمال توثیقات علمای اهل سنت همانند: سفیان ثوری، شعبه، زهیر بن معاویه و وکیع را درباره او آورده است: د ت ق: جابر بن یزید بن الحارث بن عبدیغوث بن کعب بن الحارث بن معاویة بن وائل بن مرئی بن جعفی الجعفی، .... قال ابونعیم، عن سفیان الثوری: اذا قال جابر: حَدَّثَنَا، واخبرنا فذاک. وَقَال عبد الرحمن بن مهدی، عن سفیان: کان جابر ورعا فی الحدیث، ما رایت اورع فی الحدیث منه. وَقَال اسماعیل بن علیة، عن شعبة: جابر صدوق فی الحدیث. وَقَال یحیی بن اَبی بکیر، عن شعبة: کان جابر اذا قال: حَدَّثَنَا، وسمعت، فهو من اوثق الناس. وَقَال یحیی بن اَبی بکیر ایضا، عن زهیر بن معاویة: کان اذا قال: سمعت، اوسالت، فهو من اصدق الناس. وَقَال علی بن محمد الطنافسی، عن وکیع: مهما شککتم فی شئ، فلا تشکوا فی ان جابرا ثقة. [۱۷]
مزی، یوسف بن الزکی عبدالرحمن ابو الحجاج، تهذیب الکمال، ج۴، ص۴۶۷، دار النشر:مؤسسة الرسالة - بیروت - ۱۴۰۰ - ۱۹۸۰، الطبعة:الاولی، تحقیق:د. بشار عواد معروف.
سفیان ثوری: زمانی که جابر بگوید: برای فلانی روایت کرد و یا خبر داد، همان است و بس (یعنی سخن او درست است) به نقل عبدالرحمن بن مهدی سفیان گفته: جابر در روایت پرهیزگار بود و کسی را با تقواتر از او در روایت ندیدم. اسماعیل بن علیه نیز از شعبه نقل کرده که جابر در روایت راستگو است. و به نقل یحی بن ابی‌بکیر شعبه گفته است: جابر وقتی حدثنا و سمعت بگوید: او از موثق‌ترین مردم است. یحیی بن ابی‌بکیر از زهیر بن معاویه نیز همان سخن فوق را نقل کرده است. وکیع گفته است: هر زمان در چیزی شک کردید، در ثقه بودن جابر شک نکنید. ۲.۳.۵ - ابی الضحیاسم این راوی، مسلم بن صبیح و کنیه‌اش «ابو الضحی» است. به تصریح علمای اهل سنت وی از روایان بخاری و مسلم و موثق است. بخاری کلاباذی اسم وی را در زمره راویان بخاری آورده و می‌نویسد: مسلم بن صبیح ابو الضحی مولی لآل سعید بن العاص القرشی الکوفی... سمع ابن عباس ومسروقا... [۱۸]
بخاری کلاباذی ابونصر، احمد بن محمد بن حسین، رجال صحیح البخاری، ج۲، ص۷۰۶، دار النشر:دار المعرفة - بیروت - ۱۴۰۷، الطبعة:الاولی، تحقیق:عبدالله اللیثی.
مسلم بن صبیح، کنیه‌اش ابوالضحی غلام آل‌سعید بن عاص قرشی کوفی است... از ابن‌عباس و مسروق روایت شنده است. ابوبکر اصفهانی نیز او را در شمار راویان مسلم آورده: مسلم بن صبیح القرشی العطار الکوفی ابو الضحی مولی لآل سعید بن العاص ویقال مولی لهمدان روی عن مسروق... [۱۹]
ابن‌منجویه اصبهانی، احمد بن علی، رجال مسلم، ج۲ ص۲۳۶، دار النشر:دار المعرفة - بیروت - ۱۴۰۷، الطبعة:الاولی، تحقیق:عبدالله اللیثی.
تا اینجا ثابت شد که وی از روایان بخاری و مسلم است. علمای رجال اهل سنت بر وثاقت وی نیز تصریح کرده‌اند و ابن‌حجر عسقلانی پس از معرفی، توثیقات را این گونه آورده است: ع الستة مسلم بن صبیح الهمدانی مولاهم ابو الضحی الکوفی العطار... روی عن النعمان بن بشیر وابن عباس وابن عمر وشتیر بن شکل ومسروق بن الاجدع... قال بن معین وابو زرعة ثقة وذکره بن حبان فی الثقات قال بن سعد مات فی خلافة عمر بن عبد العزیز قلت تتمة کلامه وکان ثقة کثیر الحدیث... وقال النسائی ثقة. . وقال العجلی تابعی ثقة. علامت (علیه‌السّلام) اشاره به این است که این شخص راوی (صحاح سته) است.... ابن‌معین و ابوزرعه گفته‌اند: وی ثقه است. ابن‌حبان او را در کتاب «الثقات» آورده. ابن‌سعد گفته: وی در زمان خلافت عمر بن عبد العزیز وفات کرده. تتمه کلامش این است که او موثق و روایات فراوان دارد. نسائی گفته: وی ثقه است. عجلی گفته: وی تابعی و موثق است. ذهبی از رجال‌شناسان اهل سنت پس از معرفی، به توثیق ایشان تصریح کرده است: ابو الضحی: مسلم بن صبیح القرشی الکوفی مولی آل سعید بن العاص سمع ابن عباس وابن عمر والنعمان بن بشیر ومسروقا وغیرهم... وکان من ائمة الفقه والتفسیر ثقة حجة. [۲۱]
ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان بن قایماز، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۷۱، دار النشر:مؤسسة الرسالة - بیروت - ۱۴۱۳، الطبعة:التاسعة، تحقیق:شعیب الارناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی.
ابوالضحی: مسلم بن صبیح قرشی... از پیشوایان فقه و تفسیر و موثق و حجت بود. ۲.۳.۶ - مسروق بن اجدعابنحجر عسقلانی درباره او می‌نویسد: مسروق بن الاجدع بن مالک الهمدانی الوادعی ابو عائشة الکوفی ثقة فقیه عابد مخضرم... [۲۲]
عسقلانی شافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل، تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۲۸، دار النشر:دار الرشید - سوریا - ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶، الطبعة:الاولی، تحقیق:محمد عوامة.
مسروق بن اجدع بن مالک همدانی وداعی، کنیه‌اش ابوعایشه و از اهل کوفه است. وی شخص موثق، فقیه و عابد است و زمان جاهلیت و اسلام را درک کرده بود. مسروق بن الاجدع الهمدانی الوادعی، ابو عائشة الکوفی، وهو مسروق بن الاجدع بن مالک بن امیة بن عَبد الله بن مر بن سلمان. . وَقَال اسحاق بن منصور، عن یحیی بن مَعِین: ثقة لا یسال عن مثله. وَقَال العجلی: کوفی، تابعی، ثقة، وَقَال محمد بن سعد: کان ثقة، وله احادیث صالحة. [۲۳]
مزی، یوسف بن الزکی عبدالرحمن ابوالحجاج، تهذیب الکمال، ج۲۷ ص۴۵۱- ۴۵۶، الدار النشر:مؤسسة الرسالة - بیروت - ۱۴۰۰ - ۱۹۸۰، الطبعة:الاولی، تحقیق:د. بشار عواد معروف.
مسروق بن اجدع همدانی وداعی، کنیه‌اش ابوعایشه کوفی، همان مسروق بن اجدع بن مالک بن امیه بن عبدالله... است. اسحاق بن منصور از یحیی بن معین نقل کرده که وی ثقه است و از همانند او در توثیقش سؤال نمی‌شود. عجلی گفته: وی از اهل کوفه، تابعی و موثق بوده است. محمد بن سعد گفته: او ثقه است و روایات خوبی دارد. ۲.۳.۷ - عائشة بنت ابیبکرآخرین فردی که روایت را از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) نقل کرده، عایشه است و او نیز از نظر اهل سنت موثق و بی نیاز از توثیق می‌باشد و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز که جایگاه ویژه خود را در میان شیعه و اهل سنت دارند. و در نتیجه سند این روایت معتبر است. ۲.۴ - سندهای دیگر این روایتابنعساکر دمشقی این روایت را با دو سند دیگر ارائه می‌کند: اخبرنا ابوالقاسم عبد الصمد بن محمد بن عبدالله انا ابو الحسن علی بن محمد بن احمد بن محمد بن موسی قال نا احمد بن محمد بن سعید بن عقدة نا احمد بن یحیی واحمد بن موسی بن اسحاق قالا نا ضرار بن صرد نا عبد الکریم بن یعفور عن جابر عن ابی الضحی عن مسروق عن عائشة قالت حدثتنی فاطمة ابنة محمد ان النبی صلی الله علیه وسلم قال لها زوجتک اعلم المؤمنین علما واقدمهم سلما وافضلهم حلما. اخبرناه ابو القاسم الشحامی انا ابو الحسن عبید الله بن محمد بن اسحاق انا ابراهیم بن عبدالله بن محمد بن خرشید قوله نا ابو سعید احمد بن محمد بن زیاد بن بشر ابن الاعرابی ناابو عبدالله یحی بن ابراهیم بن محمد بن کثیر الزهری القاضی نا ضرار بن صرد نا المعتمر بن سلیمان التیمی قال نا عبد الکریم بن یعفور الجعفی نا جابر عن ابی الضحی عن مسروق عن عائشة قالت حدثتنی فاطمة بنت محمد صلی الله علیه وسلم ان النبی صلی الله علیه وسلم قال زوجتک اعلم المؤمنین علما واولهم سلما وافضلهم حلما. [۲۴]
ابن‌عساکر دمشقی شافعی، ابی‌القاسم علی بن حسن ابن هبة‌الله بن عبدالله، (متوفای۵۷۱ه)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الاماثل، ج۴۲، ص۱۳۲، تحقیق:محب الدین ابی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر:دار الفکر - بیروت - ۱۹۹۵.
۳ - نتیجهطریق این روایات یکی است که از عایشه از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) نقل شده ولی راویان سند آن متفاوت است. برای اثبات اعتبار این روایت تنها سند اول را بررسی کردیم و در نهایت همه راویان از نظر علمای رجال اهل سنت موثق هستند و روایت معتبر است. ۴ - پانویس۵ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا روایت معتبر از طریق عایشه بر اولین مسلمان بودن حضرت علی (ع) نقل شده است؟». رده‌های این صفحه : مقالات مؤسسه ولیعصر
|