اهداف و اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه

---

حقوق بین‌الملل بشردوستانه، از مباحث مطرح در حقوق بین‌الملل بوده و به معنای بخشی از موازین حقوقی ناظر بر مخاصمات مسلحانه اطلاق می‌گردد که به بررسی تضمین حقوق بشر در منازعات و مخاصمات بین‌المللی و غیر بین‌المللی می‌پردازد. این حقوق دو هدف مهم و اساسی را خط مشی خود قرار داده است که عبارتند از: حمایت از کرامت انسانی و کاهش تلفات و خسارات.
اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه که ریشه در اصل کرامت انسانی دارند، عبارتند از: اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض، اصل ضرورت نظامی، اصل تفکیک، اصل محدودیت، اصل تناسب و اصل حس نیّت. حقوق بین‌الملل بشردوستانه معاصر نتیجه ادغام حقوق لامه (Droit de laHaye) و حقوق ژنو (Droit de Geneve) می‌باشد که به ترتیب شامل کنوانسیون‌های لامه و کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی به کنوانسیون‌های اخیر است.

۱ - اهداف حقوق بین الملل بشر دوستانه

---

اهداف و اصول مربوطه در هر نظام حقوقی، معرف ساختار آن نظام است. بنابراین برای آشنایی بیشتر با حقوق بین‌الملل بشردوستانه، اهداف و اصول آن را بررسی می‌نماییم. این حقوق دو هدف مهم و اساسی را خط مشی خود قرار داده است که عبارتند از:
۱- حمایت از کرامت انسانی و انسانیت در اثناء مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی.
۲- کاهش تلفات و خسارات و تسکین آلام بشری در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی.

۲ - اصول حقوق بین‌الملل بشر دوستانه

---

این حقوق مشتمل بر اصولی است که ریشه در اصل کرامت انسانی دارند اصلی که جهان شمول و حمایت از آن هدف اصلی حقوق بین‌الملل بشردوستانه است مهم‌ترین این اصول عبارتند از:

۲.۱ - اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض

اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض یعنی همه افراد انسانی صرف‌نظر از جنسیّت، ملیّت، نژاد، مذهب و یا عقاید سیاسی خودشان شایسته و سزاوار بهره‌مندشدن از رفتار انسانی می‌باشند.

۲.۲ - اصل ضرورت نظامی

طبق اصل ضرورت نظامی هم فعالیت‌ها و عملیات نظامی باید بر اساس دلایل نظامی قابل توجیه باشد.

۲.۳ - اصل محدودیت

بر اساس اصل محدودیت به‌کارگیری شیوه‌ها و روش‌های جنگی و استفاده از سلاح‌های که تلفات بیش از حد لزوم درد و رنج زائدالوصفی را ایجاد نماید ممنوع است.

۲.۴ - اصل تفکیک

طبق اصل تفکیک باید بین اهداف نظامی و غیرنظامی تفکیک و تمایز قائل شد.

۲.۵ - اصل تناسب

اصل تناسب یعنی خسارات و صدمات اتفاقی ناشی شده از حمله به اهداف نظامی در مقایسه با مزیت‌ها و فواید نظامی مستقیم و قطعی که از آن حمله به‌دست می‌آید نباید از حد لزوم باشد.

۲.۶ - اصل حس نیّت

اصل حس نیّت یعنی در مخاصمات مسلحانه، مذاکرات بین طرفین متخاصم باید با حس نیت باشد.

۳ - معاهدات اصلی و مهم حقوق بین‌الملل بشردوستانه

---

حقوق بین‌الملل بشردوستانه معاصر نتیجه ادغام حقوق لامه (Droit de laHaye) و حقوق ژنو (Droit de Geneve) می‌باشد که به ترتیب شامل کنوانسیون‌های لامه و کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی به کنوانسیون‌های اخیر است. بنابراین معاهدات اصلی این حقوق عبارتند از:

۳.۱ - کنوانسیون‌های لاهه

کنوانسیون‌های لاهه: این کنوانسیون‌ها در سال‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۱۷ به تصویب دولت‌ها رسید و شامل قواعد و مقرراتی در مورد تعیین حقوق و تکالیف طرفین مخاصمه و محدود نمودن به‌کارگیری روش‌ها و ابزارهای جنگی است.

۳.۲ - کنوانسیون چهارگانه ژنو و پروتکل‌ها الحاقی به آنها

کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو در سال ۱۹۴۹ و دو پروتکل الحاقی به آن در سال ۱۹۷۷ به تصویب رسیدند. که به ترتیب در مورد حمایت از افراد (نظامی و غیرنظامی) مخاصمات مسلحانه بین‌المللی مخاصمات مسلحانه و غیر بین‌المللی است. مجموعه اینها بدنه اصلی حقوق بین‌المللی بشردوستانه مدرن را تشکیل می‌دهند و از افرادی‌که در مخاصمات مسلحانه شرکت نمی‌کنند (غیرنظامیان) و یا اینکه به مشارکت خودشان در مخاصمه چاپان داده‌اند (مجروحین، بیماران، اسیران و غیره) حمایت می‌کند.

۴ - ارزیابی نهایی

---

حقوق بین‌الملل بشردوستانه ریشه در تاریخ جوامع بشری دارد. از زمانی‌که انسان بوده است از وقتی که حسّ انسان دوستی و مروّت وجود داشته است، از موقعی که جنگ وارد عرصۀ حیات بشری شده است رفتار انسان دوستانه نیز به نوعی وجود داشته است. ریشۀ حقوق بین‌الملل بشردوستانه ضرورتی نشات گرفته از پدیده‌ای تلخ و شوم به‌نام مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی است، در حال حاضر، وقوع چنین مخاصماتی اجتناب‌ناپذیر است و حیات بشری و کرامت او را به‌شدت تهدید می‌نماید.
در این راستا توجه بیشتر به قواعد مقررات حقوق بین‌الملل بشردوستانه و رعایت دقیق آنها در مخاصمات مسلحانه امری ضروری و حیاتی است چرا که حقوق بین‌الملل بشردوستانه از لحاظ تاریخی شامل حقوق لاهه و حقوق ژنو می‌باشد اما امروزه، این حقوق به صورت مجموعه واحد در نظر گرفته می‌شود یعنی به‌طور همزمان هم شامل حقوق لاهه است و هم شامل حقوق ژنو. تصویب پروتکل‌های الحاقی ۱۹۷۷ بیانگر این مطلب است.

۵ - پانویس

---