امر تدریجیامر تدریجی، شیء تدریجی الوجود ؛ زمان و زمانیات‌اند. ۱ - امر تدریجیامر تدریجی، مقابل امر « قارّ » می‌باشد و آن، امری است که تمامی اجزای آن بالفعل در یک جا جمع نمی‌شود بلکه به تدریج پدید می‌آید و با موجود شدن هر جزء، جزء قبلی آن نابود می‌گردد، مثل: زمان و زمانیات. بنابر این، خصوصیت امر تدریجی آن است که ثابت نبوده و در آن تصرّم وجود دارد؛ یعنی هر جزئی از آن، موجود و سپس نابود می‌گردد، آن گاه جزء دیگری جای آن را می‌گیرد و این امر تا همه اجزایش به پایان برسد، ادامه دارد. ۱.۱ - نکتهیکی از تنبیهات مطرح شده در باب استصحاب این است که آیا در زمان و زمانیات مثل سخن گفتن و حرکت آب استصحاب جاری می‌شود یا نه. از آن جا که اجزای زمان ثبات نداشته و از امور قارّ (ثابت) نمی‌باشد، بلکه متصرم و غیر قارّ به حساب می‌آید، این شبهه به وجود آمده که آیا در این امور، شک در بقا، محقّق می‌شود یا نه و آیا در جریان استصحاب، شک در بقا شرط است یا خیر. ۱.۲ - جریان استصحاب در زمانشیخ انصاری برای حل اشکال جریان استصحاب در زمان، دو راه حل پیشنهاد داده است: ۱. گفته شود: در استصحاب، شک در بقا اعتبار ندارد، و درصورتی که اشکال شود که اگر اعتبار ندارد پس چرا استصحاب را به ابقاء ما کان» تعریف می‌کنید، پاسخ داده می‌شود که ابقا در همه موارد استصحاب، اعتبار ندارد، بلکه در امور قار و غیر تدریجی معتبر است و چون استصحاب معمولا در امور قار، جریان پیدا می‌کند، به «ابقاء ماکان» تعریف شده است. بنابراین، تعریف استصحاب ناظر به غالب افراد آن است. ۲. ممکن است شک در بقا، با مسامحه عرفی، در مثل زمان و زمانیات نیز معتبر باشد؛ یعنی اگر چه در واقع و به دقت عقلی، در این گونه امور بقایی وجود ندارد، اما عرف با دید مسامحی، عنوان بقا را در مثل زمان و حرکت پیاده می‌کند؛ به بیان دیگر، بقا در استصحاب اعم از بقای حقیقی و مسامحی در نظر گرفته می‌شود. [۱]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱۴، ص ۵۴۰- ۵۳۸.
[۲]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص۳۷۹.
[۳]
انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۲، ص۶۴۴.
[۴]
شیرازی، محمد، الوصول الی کفایة الاصول، ج۵، ص ۱۳۱- ۱۲۷.
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۵۴، برگرفته از مقاله «امر تدریجی». |