امر امتحانیامر امتحانی طلب انشایی فاقد اراده جدّی به قصد امتحان مکلّف است. ۱ - تعریفامر امتحانی، امری است که از سوی مولا به انگیزه امتحان عبد صادر می‌شود. در کتاب « الوصول الی کفایة الاصول » آمده است: «الامر الاختباری المعبر عنه بالامتحان... یصدر لاستخبار حال العبد فی کونه مطیعاً او عاصیاً». [۱]
شیرازی، محمد، الوصول الی کفایة الاصول، ج۱، ص۳۸۳.
در اوامر امتحانی، هدف مولا از صدور امر این نیست که مامورٌ به در خارج، انجام شود، بلکه غرض وی بررسی و آزمایش مقدار اطاعت و یا عصیان عبد است. در این گونه اوامر، طلب انشایی وجود دارد، اما اراده جدی به انجام فعل در خارج تعلق نگرفته است. ۲ - توضیحبه بیان دیگر، مصلحت ، فقط در توجه دادن امر به مکلف می‌باشد و انجام فعل در خارج مطلوبیت ندارد، مانند: امر خداوند به حضرت ابراهیم نسبت به ذبح فرزندش « اسماعیل »، که در حقیقت، خداوند از ابراهیم علیه السّلام، فقط اراده ذبح اسماعیل را خواسته تا میزان اطاعت و تعبدپذیری او را آزمایش کند و هیچ گاه راضی به ذبح اسماعیل نبوده است. در کتاب «فوائد الاصول» آمده است: «المطلوب فی الاوامر الامتحانیة نفس حرکة عضلات العبد لانفس الفعل...». ۳ - اقسامبرخی از اصولی‌ها اوامر امتحانی را دو قسم نموده‌اند: ۱. اوامری که در متعلق آن هیچ گونه مصلحتی، نه به عنوان اولی و نه به عنوان ثانوی، وجود ندارد و فقط برای امتحان عبد یا مکلف صادر می‌شود؛ ۲. اوامری که هر چند متعلق آن به عنوان اولی مصحلت ندارد، اما به عنوان ثانوی مصحلت دارد، مانند: اوامری که برای آزمایش کیفیت عمل عبد و پی بردن به مهارت او در انجام عملی خاص صادر می‌شود؛ هم چون امر نمودن عبد به تهیه چای ، که برای آزمایش کیفیت چای تهیه شده توسط او، صادر می‌شود. [۵]
شیرازی، محمد، الاصول، ج۲، ص ۱۵- ۱۴.
[۶]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۶، ص ۲۵۵- ۲۵۴.
[۷]
شعرانی، ابوالحسن، المدخل الی عذب المنهل، ص۲۰۹.
[۹]
مشکینی، علی، تحریر المعالم، ص۶۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۴۹، برگرفته از مقاله «امر امتحانی». رده‌های این صفحه : امر صوری
|