امتحان با حکومت (قرآن)زمین ملک خدای سبحان است، اوست که به هر کس بخواهد ملک و سلطنت در زمین را مى‌دهد، و سنت او هم بر این جریان دارد که حسن عاقبت را به کسانى از بندگان خود اختصاص دهد که از او بترسند، و از او حساب ببرند؛ بنابراین شما اى بنى‌اسرائیل! اگر تقوا پیشه کنید، یعنى از خداى تعالى استعانت جسته و در راه او در شداید صبر کنید، خداوند این سرزمین را که امروز در دست فرعونیان است به دست شما خواهد سپرد. ۱ - امتحان خداوند از تقواپیشگانخداوند با رساندن تقواپیشگان به حکومت، آنان را آزمایش می‌کند: •• «قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»؛ «موسى به قوم خود گفت: از خدا يارى جوييد، و استقامت پيشه کنيد، که زمين از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار مى‌کند؛ و سرانجام (نيک) براى پرهيزکاران است!». ۱.۱ - تفسیر آیه۱.۱.۱ - شرایط پیروزی به دشمناین آیه در حقیقت، نقشه و برنامه‌ای است که موسی (علیه‌السلام) به بنی‌اسرائیل برای مقابله با تهدیدهای فرعون، پیشنهاد می‌کند، و شرایط پیروزی به دشمن را در آن تشریح می‌نماید، و به آنها گوشزد می‌کند که اگر سه برنامه را عملی کنند، قطعا به دشمن پیروز خواهند شد. ۱.۱.۲ - شرط اولنخست اینکه تکیه‌گاهشان تنها خدا باشد و از او یاری بطلبند. (قال موسی لقومه استعینوا بالله) ۱.۱.۳ - شرط دومدیگر اینکه به آنها می‌گوید: استقامت و پایداری پیشه کنید و از تهدیدها و حملات دشمن نهراسید و از میدان بیرون نروید. (و اصبرواو) برای تأکید مطلب و ذکر دلیل، به آنها گوشزد می‌کند که سراسر زمین از آن خداست و مالک و فرمان‌روای مطلق اوست، و به هر کس از بندگانش بخواهد آن را منتقل می‌سازد. (ان الارض الله یورثها من یشاء من عباده) ۱.۱.۴ - شرط سومو آخرین شرط این است که تقوا را پیشه کنید؛ زیرا عاقبت پیروزمندانه از آن پرهیزکاران است. (و العاقبة للمتقین) این سه شرط که یکی از آنها در زمینه عقیده (استعانت جستن از خدا) و دیگری در زمینه اخلاق (صبر و استقامت) و دیگری در زمینه عمل (تقوا و پرهیزکاری) تنها شرط پیروزی قوم بنی‌اسرائیل به دشمن نبود؛ بلکه هر قوم و ملتی بخواهند بر دشمنانشان پیروز شوند، بدون داشتن این برنامه سه ماده‌ای امکان ندارد، افراد بی‌ایمان و مردم سست و ترسو، و ملت‌های آلوده و تبهکار، اگر هم پیروز گردند، موقتی و ناپایدار خواهد بود. ۱.۱.۵ - نکتهقابل توجه اینکه این سه شرط هر کدام فرع بر دیگری است، پرهیزکاری بدون استقامت در برابر شهوات و زرق و برق جهان ماده ممکن نیست؛ همان‌طور که صبر و استقامت نیز بدون ایمان به خدا، بقا و دوام ندارد. •• «قَالُواْ أُوذِينَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِينَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّكُمْ أَن يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الأَرْضِ فَيَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ»؛ «گفتند: پيش از آنکه به سوى ما بيايى آزار ديديم، (هم‌اکنون) پس از آمدنت نيز آزار مى‌بينيم! (کى اين آزارها سر خواهد آمد؟)» گفت: «اميد است پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند، و شما را در زمين جانشين (آنها) سازد، و بنگرد چگونه عمل مى‌کنيد!». ۱.۲ - بیان آیه۱.۲.۱ - شکایات بنی اسرائیلو در آیه مورد بحث شکوه و گله‌های بنی‌اسرائیل را از مشکلاتی که بعد از قیام موسی (علیه‌السلام) با آن دست به گریبان بودند منعکس می‌سازد و می‌گوید: آنها به موسی گفتند: پیش از آنکه تو بیابی ما را آزار می‌دادند، اکنون هم که آمده‌ای باز آزارها هم‌چنان ادامه دارد پس کی گشایشی در کار پیدا می‌شود؟ (قالوا اوذینا من قبل ان تاتینا و من بعد ما جئتنا) گویا بنی‌اسرائیل مثل بسیاری از ما مردم انتظار داشتند که با قیام موسی (علیه‌السلام) یک شبه همه کارها روبه‌راه شود، فرعون از بین برود، فرعونیان نابود شوند و کشور پهناور مصر با تمام ذخائرش در اختیار بنی‌اسرائیل قرار گیرد، همه اینها از طریق اعجاز، صورت گیرد و گردی هم به صورت بنی‌اسرائیل ننشیند. ولی موسی (علیه‌السلام) به آنها فهماند با اینکه سرانجام پیروز خواهند شد، اما راه درازی در پیش دارند، و این پیروزی طبق سنت الهی در سایه استقامت و کوشش و تلاش به دست خواهد آمد؛ همان‌طور که آیه مورد بحث می‌گوید: موسی گفت امید است پروردگار شما دشمنتان را نابود کند و شما را جانشینان آنها در زمین قرار دهد (قال عسی ربکم ان یهلک عدوکم و یستخلفکم فی الارض). ذکر کلمه عسی (شاید و امید است) همانند کلمه لعل که در بسیاری از آیات قرآن آمده است، در حقیقت اشاره به این است که این پیروزی و موفقیت، شرائطی دارد که بدون آن شرایط، به آن نخواهید رسید. ۲ - پانویس
۲.۱ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۲، ص۸۸، برگرفته از مقاله «امتحان با حکومت». |