القانون فی الطبکتاب گران سنگ القانون فی الطب که به زبان عربی نگاشته شده ؛ اثر ژرف و ماندگار شیخ الرئیس، ابن سینا در موضوع طب سالیان متوالی در بزرگ‌ترین مراکز علمی و پزشکی جهان تدریس شده است . ۱ - انگیزه نگارشابن سینا، انگیزه اش را از تالیف این اثر، چنین بیان می‌کند: فقد التمس منی بعض خلص اخوانی و من یلزمنی اسعافه بما یسمح به و سعی ان اصنف فی الطب کتابا مشتملا علی قوانینه الکلیة و الجزئیة اشتمالا یجمع الی الشرح الاختصار و الی ایفاء الاکثر حقه من البیان الایجاز فاسعفته بذلک. [۱]
القانون فی الطب، ابن سینا، ص۱۷.
در مورد تاریخ نگارش این اثر هم مسلما نمی‌توان سال خاصی را معین کرد، چرا که اثری به این عظمت مطمئنا در طول سالیان دراز به رشته تحریر درآمده است و پس از تحریر اولیه هم مسلما مورد بازنگری مؤلف قرار گرفته است.کتاب قانون، پس از نگارش، بسیار مورد توجه قرار گرفته و به همین سبب ترجمه‌ها و شرح‌های گوناگونی از آن در دست است. علاوه بر آن، این کتاب ارزش مند به مدت چند قرن در اروپا به عنوان یکی از متون دانشگاهی مطرح بود و از این رو ترجمه‌ها و شروح مختلفی از این کتاب در اروپا و به زبان‌های لاتین دیده می‌شود. هم چنین کتاب قانون یکی از اولین کتاب‌هایی بوده که پس از اختراع صنعت چاپ به زیور طبع آراسته گردیده است.علاوه بر این تا روزگار ما بسیاری از طبیبان در نگارش مقالات و کتاب‌های پزشکی از این اثر بهره برده‌اند.۲ - ساختار کتابابن سینا، کتاب قانون را بر اساس پنج کتاب، تدوین نموده است:کتاب اول: مبانی و کلیات طب .کتاب دوم: داروهای ساده.کتاب سوم: بیماری‌های جزیی که در هر یک از اندام بدن از سر تا قدم رخ می‌دهد.کتاب چهارم: بیماری‌های عمومی که به عضوی خاص اختصاص ندارد، مانند تب .کتاب پنجم: قرابادین ( داروهای ترکیبی ). ابن سینا، خود، ساختار و شیوه تحریر این اثر را چنین بیان کرده است: و رایت ان اتکلم اولا فی الامور العامة الکلیة فی کلا قسمی الطب اعنی القسم النظری و القسم العملی ثم بعد ذلک اتکلم فی کلیات احکام قوی الادویة المفردة ثم فی جزئیاتها ثم بعد ذلک فی الامراض الواقعة بعضو عضو، فابتدئ اولا بتشریح ذلک العضو و منفعته و اما تشریح الاعضاء المفردة البسیطة فیکون قد سبق منی ذکره فی الکتاب الاول الکلی و کذلک منافعها. ... و اما الآن فانی اجمع هذا الکتاب و اقسمه الی کتب خمسة علی هذا المثال: الکتاب الاول: فی الامور الکلیة فی علم الطلب. الکتاب الثانی: فی الادویة المفردة.الکتاب الثالث: فی الامراض الجزئیة الواقعة باعضاء الانسان عضو عضو من الفرق الی القدم ظاهرها و باطنها. الکتاب الرابع: فی الامراض الجزئیة التی اذا وقعت لم تختص بعضو و فی الزینة. الکتاب الخامس: فی ترکیب الادویة و هو الاقراباذین. [۲]
القانون فی الطب، ابن سینا، ص۱۷- ۱۸.
هر بخش از بخش‌های پنج گانه این اثر، خود، به اجزای کوچک تری تحت عنوان تعلیم، فصل و فن تقسیم می‌شود.۳ - گزارش محتواکتاب قانون- چنان که گفتیم- مهم‌ترین و ماندگارترین نگاشته طب سنتی است. قبل از نگارش کتاب قانون، کتاب‌های مهم و مفصل دیگری در عرصه طب سنتی به رشته تحریر درآمده که هر کدام، کتاب‌های باارزشی شمرده می‌شوند. کتاب الحاوی فی الطب، مشتمل بر تجربیات پزشک نام دار، محمد بن زکریای رازی است و یا کتاب کامل الصناعة نگاشته‌ای کامل در حوزه طب نظری و طب عملی (بالینی) است؛ با این حال کتاب قانون ابن سینا، ناسخ بسیاری از این کتاب‌ها شمرده می‌شود، چرا که ترتیب و تدوین شگرف ابن سینا، در نگارش این اثر، دست یابی دانش پژوه را به مطالب پزشکی آسان تر می‌نماید. علاوه بر این، به سبب خبرویت ابن سینا، در زمینه علوم عقلی ، وی توانسته بسیاری از مبانی فلسفی را با قواعد پزشکی تطبیق دهد و پزشکی را به صورت علمی برهانی، به مخاطبین این علم عرضه کند.البته از آن جا که ابن سینا به سبب اشتغالات فراوان، فرصت تجربه و آزمایش کمتری داشته است، مباحث بالینی این اثر و هم چنین دواشناسی و داروسازی در آن، نسبت به بعضی دیگر از کتاب‌ها- از جمله تذکرة اولی الالباب داود انطاکی - کم اهمیت تر است. ۴ - وضعیت کتابکتاب القانون فی الطب، به همت موسسه انتشاراتی دار احیاء التراث العربی ( بیروت ) در سال ۱۴۲۶ ق (۲۰۰۵ م) چاپ و منتشر شده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |