التفسیر و المفسرون (محمدهادی معرفت)

---

التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، تألیف آیت‌الله محمد‌هادی معرفت از علماء و دانشمندان قرآن‌پژوه معاصر می‌باشد، ایشان در موضوعات علوم قرآنی ۱۰ جلد کتاب نوشته‌اند که یکی از این آثار، کتاب ارزشمند «التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب» است که مؤلف، آن را در راستای التفسیر و المفسرون ذهبی (از علماء اهل‌سنت که در بعضی از مطالب آن شیعه را مورد بی‌مهری قرار داده است) نوشته شده است.

این کتاب که موضوع آن تفسیر (از ابعاد مختلف مانند تعریف آن - تفسیر در دوران پیامبر - صحابه - تابعین و...) است با توجه به آنکه مؤلف سعی نموده مطالب آن را به صورت منطقی و سلسله‌وار ارائه نماید، مورد توجه علاقه‌مندان زیادی قرار گرفته تا آنجا که از طرف انتشارات التمهید ترجمه و بخش‌هایی از آن در دانشگاه‌ها به عنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱ - ساختار

---

این کتاب شامل ۲ جزء است که در مجموعه ده‌جلدی «التمهید فی علوم القرآن» در جلد نهم و دهم قرار گرفته است فهرست مطالب آن به شرح ذیل است:

الجزءالاول:
المقدمة
المرحلة الاولی: التفسیر فی عهد الرسالة
المرحلة الثانیة: التفسیر فی دور الصحابة
المرحلة الثالثة: التفسیر فی دور التابعین
المرحلة الرابعة: کبار المفسرین من اتباع التابعین
المرحلة الخامسة: دو اهل‌البیت (علیهم‌السّلام) فی التفسیر

الجزء الثانی:
المرحلة السادسة: التفسیر فی عهد التدوین
النمط الاول: التفسیر بالماثور؛ انحاء التفسیر بالماثور
النمط الثانی: التفسیر الاجتهادی

۲ - ویژگی‌ها

---

از آنجا که کتاب التفسیر و المفسرون از اولین کتاب‌هایی است که از طرف علمای شیعه در این زمینه (روش‌ها و مکاتب تفسیری) نوشته شده ولی مؤلف محترم آن با سعی و تلاشی که نموده توانسته مطالب مورد نظر و مورد بحث را به نحو مستوفی و کامل انجام دهد، این اثر ارزشمند دارای ویژگی‌هایی است که در ذیل به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۲.۱ - گستردگی منابع

از نظر گستردگی منابع در زمینه‌های مختلف به گونه‌ای که هر منبعی که در غنی ساختن مطلب مفید بوده از آن استفاده نموده است.

۲.۲ - نقد و بررسی اقوال

مؤلف در مسائل اختلافی فقط به ذکر اقوال اکتفا ننموده بلکه بعد از بیان، آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار داده است؛ مانند بحث تفسیر به رأی.

۲.۳ - سیر منطقی کتاب

مطالب کتاب دارای سیر منطقی است که از بررسی اصطلاحات مربوط به تفسیر شروع می‌شود و به بیان مکاتب تفسیری خاتمه پیدا می‌کند.

۲.۴ - معرفی کتب اهل‌سنت

به دور از هر گونه تعصب، سعی شده کتب اهل‌سنت معرفی و ویژگی‌های آن‌ها نیز بیان شود.

۲.۵ - بررسی نقش اهل‌بیت در تفسیر قرآن

در فصل آخر جلد اول، بحث مهمی را ارائه می‌نمایند پیرامون نقش اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در تفسیر قرآن و در این باره تحقیق جامعی درباره موالیان اهل‌بیت، از صحابه و تابعین و نقش آنان در تفسیر ارائه نموده تا بدین وسیله بتواند از حریم اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در این زمینه دفاع نماید.

۲.۶ - بررسی ترجمه قرآن

در جلد اول فصل سوم، پیرامون ترجمه قرآن مجید بحث شده که در آن پس از بیان شرایط و ویژگی‌های ترجمه، احکام فقهی مربوط به آن ذکر و در پایان مواردی که از سوی مترجمین، به اشتباه ترجمه شده بیان می‌نمایند.

۲.۷ - بررسی آفات تفسیر نقلی

در جلد دوم، آفات تفسیر نقلی (مأثور) را مورد بحث قرار داده و در آن بحث مهم اسرائیلیات در تفسیر را ارائه می‌نماید که در این رابطه حدود ۴۰ مورد را ذکر و به طور مشروح نقد و بررسی می‌نمایند.

۲.۸ - بررسی تفاسیر عصر تابعین

در جلد اول (فصل پنجم) دربارۀ تفسیر در عصر تابعین بحث می‌نمایند که در آنجا دو مطلب قابل توجه ذکر شده یکی مدارسی که در آن زمان تفسیر در آن‌ها تدریس می‌شد، دیگری معرفی ۳۰ نفر از مفسرین بزرگ در آن زمان که خلاصه‌ای از زندگی آن‌ها بیان شده است.

۳ - مقایسه متن عربی و ترجمه

---

از آنجا که کتاب التفسیر و المفسرون ترجمه و توسط مؤسسۀ انتشاراتی التمهید به چاپ رسیده، بین متن عربی و ترجمۀ آن در بعضی از موارد تفاوت‌هایی وجود دارد که لازم است به بعضی از آن‌ها اشاره شود.
اما با توجه به اینکه مطالب ترجمه شده قبل از چاپ، توسط مؤلف محترم بررسی شده و زیر نظر ایشان صورت گرفته، چه‌بسا که در ارائه مطالب تجدید نظر شده و این تفاوت‌ها را به وجود آورده است. به‌هرحال محورهایی که متن عربی و ترجمۀ آن دارای اختلاف می‌باشند به قرار زیر است:

۱. در ترجمه عناوین دقیق نمی‌باشد مانند ص۱۱۸-دلایل مخالفان ترجمه (ص ۱۲۷ عربی) ص۵۵-شرایط مفسر (صلاحیة المفسر ص۵۲ عربی)
۲. متن عربی عنوان دارد ترجمه ندارد؛ مانند ص۱۳۳ ج۱-دفاع حاسم.
۳. ترجمه عنوان دارد متن عربی ندارد؛ مانند ص۲۱ و ۲۳ و ۷۲ و ۸۳ و ۹۷ و ۹۸ از جلد اول و ص۱۵ و ۱۱۷ از جلد دوم.
۴. در متن عربی مطالبی وجود دارد که در ترجمه نیست؛ مانند ص۱۲۲-الترجمة الحرفیه للقرآن جاول. نمونه‌ای از اسرائیلیات که حدود ۹۰ صفحه و ۴۴ مورد است که در ترجمه ۵ مورد آن بیشتر ذکر نشده است.
۵. در ترجمه مطلبی وجود دارد که در متن عربی نیست؛ مانند از ص۱۳۴ تا ص۱۳۷ جلد اول-ص ۱۵۵-از ص۴۱۱ تا ص۴۳۲- در جلد دوم: ص ۲۲ حجیت خبر واحد از ص۳۳۳ تا ص۳۸۲ و از ص۴۲۸ تا ص۵۵۵.
۶. پس و پیش بودن مطالب؛ مانند اهمیت امر ترجمه که باید بعد از تعریف ترجمه باشد (جلد اول) ص۳۲۰ (جلد اول) در متن عربی اعلام التابعین اول بعد از آن شرح ولی در ترجمه برعکس است.

۴ - نسخه‌شناسی کتاب عربی

---

این کتاب دو جلد است که جلد اول آن دارای ۶۲۷ صفحه و جلد دوم آن دارای ۶۵۷ صفحه می‌باشد و مشخصات آن به شرح ذیل است:
۱. کاغذ: عادی
۲. نوبت چاپ: اول
۳. تاریخ انتشار جلد اول: سال ۱۳۷۶ هجری شمسی و جلد دوم سال ۱۳۷۷
۴. تیراژ: ۳۰۰۰ نسخه
۵. ناشر: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد
۶. جلد: گالینگور
۷. دارای فهرست آیات، احادیث، اعلام.
۸. در پایان جلد دوم جدولی ارائه شده که در آن نام ترجمه‌های قرآن به زبان‌های مختلف آورده شده است.
۹. نام کتاب: التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب
۱۰. مؤلف: آیت‌الله محمد‌هادی معرفت
۱۱. این کتاب توسط آقایان علی خیاط و علی نصیری به فارسی ترجمه شده است.

۵ - نسخه‌شناسی کتاب فارسی

---

کتاب تفسیر و مفسران، ترجمۀ کتاب التفسیر و المفسرون است که توسط آقایان: علی خیاط و علی نصیری به زبان فارسی ترجمه شده و دارای مشخصات ذیل می‌باشد:
۱. تعداد مجلدات دو جلد که جلد اول آن ۵۲۶ صفحه و جلد دوم آن ۶۰۸ صفحه می‌باشد.
۲. کاغذ: اعلا.
۳. جلد: گالینگور
۴. نوبت چاپ: اول
۵. تاریخ انتشار: تابستان سال ۱۳۷۹-جلد اول و جلد دوم سال ۱۳۸۰
۶. تیراژ: سه هزار نسخه
۷. ناشر: مؤسسه فرهنگی التمهید
۸. دارای فهرست‌های: اعلام، آیات، منابع و مآخذ.
۹. مقدمه‌ای از ناشر.

۶ - منبع

---

ویکی نور، برگرفته از مقاله «التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب»، تاریخ بازیابی ۹۸/۱۱/۳۰.