افاضهکلمه ی افاضه،از قران کریم گرفته شده واز آن در باب حج،سخن رفته است. ۱ - تعریف افاضهافاضه؛ به معنای کوچ کردن حاجى از عرفات به مشعر واز مشعر به منی است. ۲ - احکام افاضه از عرفات۱)زمان افاضه از عرفات به مشعر ، بعد از غروب آفتاب روز نهم ذی حجّه است، وافاضه پیش از آن، جایز نیست . ۲)چنانچه حاجى به عمد، پیش از غروب،کوچکند وبازنگردد، واجب است کفّاره بپردازد. بازگشت پس از غروب آفتاب، اثرى در رفع کفّاره ندارد. ۳ - احکام افاضه از مشعر۱)وقت افاضه از مشعر به منی ، پس از طلوع آفتاب روز دهم ذی حجّه است. افاضه بعد از نیمه‌شب براى زنان وكسانىکه عذر دارند جایز است. ۲)به قول مشهور، بر حاجى- جز مسئول امور حاجیان- مستحب است نزدیك طلوع خورشید، از مشعر به سمت منی کوچکند، لیكن نباید از وادى محسّر ،بگذرد، مگر بعد از برآمدن آفتاب. ۴ - دیدگاه فقهی امام خمینیکوچ کردن حج‌گزار از عرفات به مشعر و از آنجا به منی و از آنجا به مکه احکام خاض خود را دارد. ۴.۱ - عدم تقیه در اعمال منی با فرض تقیه در افاضهدر فرض تقیه که افاضه لازم است ولو با علم به خلاف، آیا اعمال منی را هم تقیتاً در همان ایام باید انجام دهد یا تقیه منتفی است و آنچه واقع است انجام دهد؛ مثلاً روز دهم واقعی ذبح کند و حلق و تقصیر و رمی جمره عقبه کند و شب سوم را هم در منی بخوابد یا خیر؟ «در اعمال منی تقیّه نیست.» ۴.۲ - افاضه در حجحجگزار بعد از احرام بستن برای حج «در عرفات، از ظهر روز عرفه تا غروبش وقوف می‌نماید، سپس از عرفات کوچ می‌کند و به مشعر می‌رود و در مشعر بیتوته می‌کند و در روز قربانی (عید قربان) بعد از طلوع سپیده تا طلوع آفتاب آن روز در مشعر وقوف می‌کند، سپس برای انجام اعمال روز قربانی از مشعر به منی کوچ می‌کند.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۲۷، کتاب الحج، القول فی صورة حج التمتع اجمالاً.
و «اگر از زنان و صید پرهیز داشته، بعدازظهر روز دوازدهم از منی کوچ می‌کند - و اگر در منی تا کوچ دوم که روز سیزدهم است و لو قبل از ظهر لیکن بعد از رمی جمرات بماند هم جایز است.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۲۸، کتاب الحج، القول فی صورة حج التمتع اجمالاً.
۴.۲.۱ - افاضه افراد معذور از مشعربرای اشخاص ناتوان مانند زن‌ها و اطفال و پیرمردان و اشخاصی که عذری مانند خوف و بیماری دارند و برای کسی که آنان را کوچ می‌دهد و مراقبت و پرستاری می‌کند، جایز است که در شب عید بعد از آنکه مقداری از شب وقوف کردند، کوچ نمایند و احتیاطی که نباید ترک شود آن است که قبل از نصف شب کوچ ننمایند، پس بر این گروه‌ها وقوف بین الطلوعین (در مشعر) واجب نیست. [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۷، کتاب الحج، القول فی الوقوف بالمشعر الحرام، مسالة۱.
۴.۲.۲ - وقت افاضه روز دوازدهم از منیکسی که برایش کوچ کردن روز دوازدهم جایز است واجب است که بعدازظهر از منی کوچ نماید و قبل از ظهر جایز نیست، و کسی که روز سیزدهم کوچ می‌کند هر موقع روز بخواهد برایش جایز است. ۴.۲.۳ - افاضه قبل از وقتاگر عمداً قبل از غروب شرعی از عرفات کوچ کند و از حدود آن خارج شود و برنگردد بر عهده او است که با یک شتر کفّاره بدهد و هرجا که بخواهد آن را برای خدا ذبح نماید و احوط اولی آن است که ذبح در مکه باشد. و اگر توانایی دادن شتر را نداشته باشد هجده روز روزه می‌گیرد و احوط اولی آن است که پی‌درپی باشد. و اگر سهواً کوچ نماید و بعد از آن یادش بیاید واجب است برگردد و اگر برنگردد گناه کرده است ولی کفّاره ندارد اگرچه احتیاط (مستحب) دادن کفّاره است. و کسی که حکم را نمی‌داند مانند کسی است که فراموش کرده. و اگر یادش نیاید تا وقت بگذرد چیزی بر او نیست. [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۶، کتاب الحج، القول فی الوقوف بعرفات، مسالة۴.
و «اگر قبل از غروب، عمداً کوچ کند و پشیمان شود و برگردد و تا غروب وقوف نماید یا برای کاری برگردد لیکن بعد از برگشتن به‌قصد قربت وقوف کند کفّاره‌ای بر او نیست.» [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۶، کتاب الحج، القول فی الوقوف بعرفات، مسالة۵.
و «کسی که بدون عذر و ازروی‌عمد پیش از طلوع فجر از مشعر بیرون رود و تا طلوع آفتاب برنگردد چنانچه وقوف در عرفات از او فوت نشده و شب عید تا طلوع فجر در مشعر وقوف کرده باشد حجش بنابر مشهور صحیح است و بر عهده او یک گوسفند است، لیکن احتیاط (واجب) خلاف آن است، بنابراین پس از تمام کردن حجش بر او واجب است در سال آینده بنابر احتیاط (واجب) حج به جا آورد.» [۱۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۷، کتاب الحج، القول فی الوقوف بالمشعر الحرام، مسالة۲.
۵ - پانویس۶ - منبع• جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص، ۵۸۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |