زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

اعراف





‌اعراف جایگاهی میان بهشت و جهنم است. اعراف جمع عرف در لغت به قسمت های بلند کوه و تپه گفته می‌شود.
[۱] معجم التهذیب اللغة، ابومنصور محمد بن احمد زهری، ج۳، ص۲۴۰۴، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۲۲.
[۲] لسان العرب، جمال الدین محمد ابن منظور، ج۹، ص۲۴۱، دارالصادر، بیروت، بی تا.    
این واژه دوبار در قرآن در سوره اعراف به کار رفته است
[۳] اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
[۴] اعراف/سوره۷، آیه۴۹.    
از آیات یاد شده به دست می‌آید که میان بهشت و جهنم جایگاهی است که بر روی آن افرادی قرار دارند که به اهل بهشت سلام می‌کنند و تمنای عدم همنشینی با اهل دوزخ را دارند.


۱ - مقصود از اعراف


در این‌که مقصود از اعراف چیست از سوی دانشمندان اسلامی دیدگاه های مختلف و متفاوتی ابراز شده اند
[۵] المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۶، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    
که بیش‌تر آن‌ها به این معنا برمی گردد که مقصود از آن دیواری است میان بهشت و جهنم
[۶] تصحیح الاعتقادات مندرج در مصنفات شیخ مفید، محمد بن نعمان مفید، ص۲۲۳، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.
[۷] مفردات، راغب اصفهانی، ص۳۳۲، المکتبة المرتضویه، مشهد، ۱۳۶۲.    
از حسن بصری و زجاج نقل شده که «اعراف» از ریشه معرفت به معنای شناخت است، یعنی در قیامت رجالی هستند که آگاهی از حال مردم دارند و اهل جهنم و بهشت را از سیمای شان می‌شناسد
[۸] تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۴، ص۸۷، دارالکتب العلمیة، تهران بی تا.    
[۹] جامع البیان، محمد بن جریر طبری، ج۵، ص۲۴۱، دار ابن حزم، بیروت، ۱۴۲۳.
صدرالمتألهین نیز این دیدگاه را برگزیده و آیه (یَعْرِفُونَ کُلاً بِسیماهُمْ)
[۱۰] اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
را گواه آن دانسته است
[۱۱] عرشیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۱، ص۹۰، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ۱۴۲۰.
ابن عربی در فتوحات قول مشهور را در مورد اعراف پسندیده و اما درباره اصحاب اعراف گفته است: آنها کسانی هستند که حسنات و سیئاتشان مساوی است یک چشمشان به سوی بهشت و چشم دیگر به جهنم دوخته‌اند در حالی که ورود به هیچ‌کدام برای آن‌ها رجحان ندارد. اما وقتی دستور سجده به آن‌ها داده می‌شود همه سجده می‌کنند و وارد بهشت می‌شوند
[۱۲] فتوحات مکیه، محی الدین عربی، ج۴، ص۴۷۵، مکتبة العربی، مصر، ۱۳۹۵.
صدرالمتألهین در شواهد الربوبیه همین قول را برگزیده است
[۱۳] شواهد الربوبیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۱، ص۳۸۴، بوستان کتاب، قم، ۱۳۸۲.
و نیز در اسفار الاربعة
[۱۴] اسفار الاربعة، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۹، ص۳۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
پس از اشاره به دیدگاه ابن عربی قول مشهور در میان شیعه را که می‌گویند اصحاب اعراف پیامبر اسلام و ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) است انتخاب نموده است.

۲ - چیستی اصحاب اعراف


در این‌که اصحاب اعراف چه کسانی هستند‌ به‌طور کلی در میان مفسرین و علمای مسلمان اختلاف وجود دارد که به چهارده قول می‌رسد. بیشتر کسانی که در مورد اعراف سخن گفته‌اند به اقوال و اختلاف یاد شده اشاره نموده اند.
[۱۵] المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۶، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    
[۱۶] تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۴، ص۹۰، دارالکتب العلمیة، تهران بی تا.    
[۱۷] روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۰۴، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، ۱۳۷۶.


۲.۱ - بررسی دیدگاه‌ها


دیدگاه های مزبور به سه دسته کلی باز می‌گردد:
۱. آنها عده ای از مقربان درگاه الهی همچون انبیا، علما و فقها و گواهان بر اعمال و... می باشند.
۲. آنها کسانی هستند که سیئات و حسنات شان با هم برابرند.
۳. اصحاب اعراف، آن دسته از ملائکه است که بر بالای اعراف ناظر اشخاص‌اند و هر کس را از سیما و قیافه اش می‌شناسند.
[۱۸] المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۹، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    

بیشتر مفسرین و علمای اهل سنت قول دوم را انتخاب نموده اند
[۱۹] البدور السافرة فی أحوال الآخرة، جلال الدین سیوطی، ص۳۹۹، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی تا.
[۲۰] روح المعانی، آلوسی، ج۸، ص۱۲۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
[۲۱] جامع الاحکام القرآن، ابوعبداللّه محمد بن احمد قرطبی، ج۷، ص۲۱۲، دارالفکر، بیروت، بی تا.    
[۲۲] البعث والنشور، ابوبکر احمد بن الحسین بیهقی، ص۱۰۹، مرکز الخدمات والابحاث الثقافیة، ییروت۱۴۰۶.
در حالی که بسیاری از علمای شیعه ضمن اشاره به دیدگاه های مختلف درباره اصحاب اعراف و با توجه به روایاتی که از اهل بیت (علیهم‌السلام) در این باره رسیده، مایل به این نظراند که اصحاب اعراف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) می باشند.
[۲۳] الاعتقادات، علی بن بابویه صدوق، ص۷۰، مندرج در مصنفات شیخ مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.    
[۲۴] اسفار الاربعة، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۹، ص۳۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
بصائر حدود ۱۹ روایت از طرق مختلف از ائمه (علیهم‌السلام)، نقل نموده است که اصحاب اعراف ائمه اطهار (علیهم‌السلام) می باشند
[۲۵] بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ج۱، ص۴۵۲، منشورات اعلمی، تهران، ۱۴۰۴ق.
همچنین کلینی در کافی،
[۲۶] اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۱، ص۱۸۴، دارالصعب، بیروت، بی تا.    
صدوق در معانی الاخبار،
[۲۷] معانی الاخبار، شیخ صدوق، ج۱، ص۵۹۰، مکتبة الصدوق، ۱۳۷۹ش.
مفید در مسارالشیعه.
[۲۸] مسارالشیعة، محمد بن نعمان مفید، ص۳۱، بی نا بی جا بی تا.

در یکی از این روایات که از یزید بن معاویه العجلی نقل شده آمده است که از امام محمد باقر (علیه‌السلام) از تفسیر (عَلی الأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاً بِسِیماهُمْ) سؤال کردم فرمود این آیه در حق این امت نازل شده و مراد به رجال اعراف ائمه از آل محمد می‌باشد» در روایت دیگر همچنین در تفسیر آیه یاد شده آمده است: «ماییم آن رجال و امامان از ما هستند...».
[۲۹] بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ص۴۵۳، منشورات اعلمی، تهران، ۱۴۰۴ق.

غیر از سه دیدگاه کلی که ذکر شد یک دیدگاه دیگر نیز وجود دارد و آن این است که برخی بین روایات فوق و روایاتی که مستند علمای اهل سنت می‌باشد و در منابع روایی شیعه نیز وجود دارد
[۳۰] اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۱، ص۱۸۴، دارالصعب، بیروت، بی تا.
که می‌گوید مقصود از اصحاب اعراف کسانی هستند که حسنات و سیئاتشان مساوی‌اند لذا در اعراف مانده، این گونه جمع نموده‌اند که هر یک از این دو دسته روایات بیانگر حالت عده ای است که در اعراف حضور دارند؛ به این معنا که در اعراف هم افرادی وجود دارند که اعمال خوب و بد آن‌ها مساوی است و ورود به هیچ طرف برای آن‌ها رجحان ندارد. و هم پیامبران، ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) برای کمک به آن‌ها در اعراف حضور دارند
[۳۱] منشور جاوید، جعفر سبحانی، ج۹، ص۵۲۹، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، قم، ۱۳۸۳.
[۳۲] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۶، ص۱۸۹، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷.    
البته چنین جمعی از کلام شیخ صدوق نیز استفاده می‌شود.
[۳۳] الاعتقادات، علی بن بابویه صدوق، ص۷۰، مندرج در مصنفات شیخ مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.    


۳ - فهرست منابع


• اسفار الاربعة، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
• اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالصعب، بیروت، بی تا.
• الاعتقادات، علی بن بابویه صدوق، مندرج در مصنفات شیخ مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.
• بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، منشورات اعلمی، تهران، ۱۴۰۴ق.
• البدور السافرة فی أحوال الآخرة، جلال الدین سیوطی، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی تا.
• البعث والنشور، ابوبکر احمد بن الحسین بیهقی، مرکز الخدمات والابحاث الثقافیة، ییروت۱۴۰۶.
• تصحیح الاعتقادات مندرج در مصنفات شیخ مفید، محمد بن نعمان مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.
• تفسیر کبیر، فخر رازی، دارالکتب العلمیة، تهران بی تا.
• تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷.
• جامع الاحکام القرآن، ابوعبداللّه محمد بن احمد قرطبی، دارالفکر، بیروت، بی تا.
• جامع البیان، محمد بن جریر طبری، دار ابن حزم، بیروت، ۱۴۲۳.
• روح المعانی، آلوسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
• روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازی، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، ۱۳۷۶.
• شواهد الربوبیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، بوستان کتاب، قم، ۱۳۸۲.
• عرشیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ۱۴۲۰.
• فتوحات مکیه، محی الدین عربی، مکتبة العربی، مصر، ۱۳۹۵.
• لسان العرب، جمال الدین محمد ابن منظور، دارالصادر، بیروت، بی تا.
• مسارالشیعة، محمد بن نعمان مفید، بی نا بی جا بی تا.
• معانی الاخبار، شیخ صدوق، مکتبة الصدوق، ۱۳۷۹ش.
• معجم التهذیب اللغة، ابومنصور محمد بن احمد زهری، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۲۲.
• مفردات، راغب اصفهانی، المکتبة المرتضویه، مشهد، ۱۳۶۲.
• منشور جاوید، جعفر سبحانی، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، قم، ۱۳۸۳.
• المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ معجم التهذیب اللغة، ابومنصور محمد بن احمد زهری، ج۳، ص۲۴۰۴، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۲۲.
۲. ↑ لسان العرب، جمال الدین محمد ابن منظور، ج۹، ص۲۴۱، دارالصادر، بیروت، بی تا.    
۳. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۴. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۴۹.    
۵. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۶، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    
۶. ↑ تصحیح الاعتقادات مندرج در مصنفات شیخ مفید، محمد بن نعمان مفید، ص۲۲۳، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.
۷. ↑ مفردات، راغب اصفهانی، ص۳۳۲، المکتبة المرتضویه، مشهد، ۱۳۶۲.    
۸. ↑ تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۴، ص۸۷، دارالکتب العلمیة، تهران بی تا.    
۹. ↑ جامع البیان، محمد بن جریر طبری، ج۵، ص۲۴۱، دار ابن حزم، بیروت، ۱۴۲۳.
۱۰. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۱۱. ↑ عرشیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۱، ص۹۰، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ۱۴۲۰.
۱۲. ↑ فتوحات مکیه، محی الدین عربی، ج۴، ص۴۷۵، مکتبة العربی، مصر، ۱۳۹۵.
۱۳. ↑ شواهد الربوبیه، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۱، ص۳۸۴، بوستان کتاب، قم، ۱۳۸۲.
۱۴. ↑ اسفار الاربعة، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۹، ص۳۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
۱۵. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۶، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    
۱۶. ↑ تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۴، ص۹۰، دارالکتب العلمیة، تهران بی تا.    
۱۷. ↑ روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۰۴، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، ۱۳۷۶.
۱۸. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، ج۸، ص۱۲۹، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.    
۱۹. ↑ البدور السافرة فی أحوال الآخرة، جلال الدین سیوطی، ص۳۹۹، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی تا.
۲۰. ↑ روح المعانی، آلوسی، ج۸، ص۱۲۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
۲۱. ↑ جامع الاحکام القرآن، ابوعبداللّه محمد بن احمد قرطبی، ج۷، ص۲۱۲، دارالفکر، بیروت، بی تا.    
۲۲. ↑ البعث والنشور، ابوبکر احمد بن الحسین بیهقی، ص۱۰۹، مرکز الخدمات والابحاث الثقافیة، ییروت۱۴۰۶.
۲۳. ↑ الاعتقادات، علی بن بابویه صدوق، ص۷۰، مندرج در مصنفات شیخ مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.    
۲۴. ↑ اسفار الاربعة، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، ج۹، ص۳۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
۲۵. ↑ بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ج۱، ص۴۵۲، منشورات اعلمی، تهران، ۱۴۰۴ق.
۲۶. ↑ اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۱، ص۱۸۴، دارالصعب، بیروت، بی تا.    
۲۷. ↑ معانی الاخبار، شیخ صدوق، ج۱، ص۵۹۰، مکتبة الصدوق، ۱۳۷۹ش.
۲۸. ↑ مسارالشیعة، محمد بن نعمان مفید، ص۳۱، بی نا بی جا بی تا.
۲۹. ↑ بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ص۴۵۳، منشورات اعلمی، تهران، ۱۴۰۴ق.
۳۰. ↑ اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۱، ص۱۸۴، دارالصعب، بیروت، بی تا.
۳۱. ↑ منشور جاوید، جعفر سبحانی، ج۹، ص۵۲۹، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، قم، ۱۳۸۳.
۳۲. ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۶، ص۱۸۹، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷.    
۳۳. ↑ الاعتقادات، علی بن بابویه صدوق، ص۷۰، مندرج در مصنفات شیخ مفید، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳.    


۵ - منبع

دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، برگرفته از مقاله «اعراف»، شماره ۵۵    


رده‌های این صفحه : تفسیر | قرآن شناسی | واژگان قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.