استعارات قرآناستعارات قرآن، مواردی از استعمال استعاره در قرآن را می‌گویند. ۱ - تعریف«استعاره» در لغت به معنای عاریه خواستن، و در اصطلاح اهل بیان، استعمال لفظ در معنای غیروضعی ( معنای مجازی ) به قصد تشبیه و به سبب علاقه شباهت بین معنای اصلی ( معنای حقیقی ) و معنای مجازی است. استعاره یکی از اقسام مجاز و استوار بر تشبیه است. برخی گفته‌اند حقیقت استعاره آن است که کلمه‌ای معروف برای چیزی غیر معروف استعاره گرفته شود. سکاکی معتقد است استعاره، تشبیهی است بدون ذکر ادوات تشبیه ؛ مانند: (... ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه...) . ۲ - رابطه استعاره و تشبیهبین استعاره و تشبیه، رابطه وجود دارد، و استعاره یکی از روش‌های تشبیه یا تشبیه با مبالغه است. ۳ - اختلاف درباره وجود استعاره در قرآندرباره وجود استعاره در قرآن اختلاف است. برخی از علما، استعارات قرآن را منکر شده‌اند؛ با این استدلال که استعاره، نوعی مجاز است، و مجاز در قرآن واقع نشده است. برخی مانند عبدالوهاب مالکی به کاربردن لفظ استعاره را برای آیات قرآن منع کرده‌اند؛ با این استدلال که در معنای واژه استعاره، نوعی اظهار حاجت است و نیز اذن از طرف شرع در این باره نرسیده است؛ اما مشهور علما وجود استعاره در قرآن را قبول دارند؛ به این استدلال که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است، و استعاره از بالاترین مراتب فصاحت و بلاغت و برتر از کنایه و تشبیه است؛ بنابراین، وجود استعاره در قرآن نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند و هیچ گونه ابهامی در آن نیست، بلکه ضروری هم به نظر می‌رسد. ۴ - نمونه‌هایی از استعارات در قرآن۱. (هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن‌ام الکتاب…)؛ "اوست کسی که این کتاب (قرآن) را بر تو فرو فرستاد پاره‌ای از آن آیات محکم (صریح و روشن) است آنها اساس کتابند". تعبیر «ام الکتاب» در این آیه، استعاره است؛ زیرا «ام» یعنی اصل و ریشه، و آیات محکمات نیز به «ام» تشبیه شده‌اند؛ زیرا آنها اصل و مرجع قرآنند، و آیات متشابه بر اساس آنها تفسیر می‌شود. ۲. (کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور...) ؛ " کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکیها به سوی روشنایی بیرون آوری". در این آیه، از «ظلمات» گمراهی، و از « نور » هدایت ، قصد شده است. ۳. (فی قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا...) ؛ "در دلهایشان مرضی است و خدا بر مرضشان افزود". در این آیه از « نفاق » به « مرض » تعبیر شده است. [۶]
عبدالقادر، حسین، القرآن والصورة البیانیة، ص۱۷۱.
[۷]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۵، ص(۳۰۵-۳۳۰).
[۹]
ابو زهره، محمد، ۱۸۹۸-۱۹۷۴م، معجزه بزرگ ،پژوهشی درعلوم قرآن، ص(۳۲۵-۳۳۶).
۵ - عناوین مرتبطارکان استعاره . ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «استعارات قرآن». |