ارکان قیاسارکان قیاس به عناصر مقوّم قیاس فقهی «تمثیل منطقی» اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفارکان قیاس، عناصری است که قوام قیاس به آن‌ها بستگی دارد و با فقدان یکی از آن‌ها قیاس مختل می‌گردد. ۲ - برخی ارکان قیاساین عناصر عبارت است از: ۱. اصل یا مقیس علیه: مورد یا واقعه‌ای است که حکم شرعی آن از راه نص یا اجماع بیان شده است؛ ۲. فرع یا مقیس: مورد یا واقعه‌ای است که حکم آن از راه نص یا اجماع بیان نشده و مجتهد در پی کشف حکم آن است؛ ۳. علت یا جامع: سبب حکم شرعی در «اصل» است و شارع بر اساس آن برای اصل، حکم صادر کرده است و همان چیزی است که مجتهد آن را جهت مشترک میان اصل و فرع می‌داند و به سبب همین اشتراک، حکم را از اصل به فرع سرایت می‌دهد؛ ۴. حکم اصل: حکمی شرعی است که از راه نص یا اجماع برای اصل یا مقیسٌ علیه ثابت شده است و مجتهد قصد دارد از طریق قیاس ، آن را به فرع سرایت دهد. برای مثال، اگر نصی به حرمت خمر (شراب انگور) به خاطر مسکر بودن آن دلالت نماید و مجتهد بخواهد از طریق قیاس، حکم فقاع (آب جو) یا نبیذ (شراب حبوبات و میوه جات) را مشخص نماید، اصل عبارت است از خمر، فرع عبارت است از فقّاع یا نبیذ، علت عبارت است از اِسکار و حکم اصل عبارت است از حرمت. [۱]
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، ج۱، ص۶۰۶-۶۰۵.
[۲]
زحیلی، وهبه، الوجیز فی اصول الفقه، ص۵۸.
[۴]
خضری، محمد، اصول الفقه، ص۳۳۸.
[۵]
غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول (به ضمیمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج۲، ص۲۴۸.
[۷]
بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احکامه، ص۹۸.
[۸]
ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص ۲۱۳-۲۱۲.
[۱۱]
زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج۴، ص۵۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۴۷، برگرفته از مقاله «ارکان قیاس». |