احصار (قرآن)اِحصار یا همان حَصر بازماندن از اتمام حج یا عمره به سبب بیماری است. به فرد بازمانده «محصور» یا «مُحصَر» گفته می‌شود. ۱ - مفهوم شناسیاحصار در لغت به معنای باز داشته شدن از کاری به جهت بیماری یا دشمن است و در اصطلاح فقه، منع شدن محرم از اتمام حج یا عمره به سبب ترس از دشمن یا بیماری است. برخی از فقهای امامیه اصطلاح احصار را در خصوص مانع درونی مانند بیماری و صد را در خصوص موانع بیرونی مانند جلوگیری از دشمن به کار می‌برند. ۲ - آیه احصارآیه احصار یا آیه عمره به آیه ۱۹۶ سوره بقره اطلاق می شود. آیه «... فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی وَ لا تَحْلِقُوا رُؤُسَکمْ حَتَّى یبْلُغَ الْهَدْی مَحِلَّهُ ...» ناظر به بیان حکم حصر و صدّ در حج، یعنى مُحِل گردیدن مُحرِم با قربانی کردن مى‌باشد. مفهوم حصر در آیه، اعم از حصر مصطلح در فقه است؛ زیرا حصر در فقه مقابل صدّ و در آیه به معناى بازداشته شدن از ادامه حج به دلیل بیماری یا دشمن است. ۳ - احکام احصار۳.۱ - واجب بودن قربانیواجب بودن قربانی در حد مقدور، بر محصور از حج و عمره، برای خروج از احرام : «واتموا الحج والعمر ة للـه فان احصر تم فما استیسر من الهدی ولا تحلقوا ر ءوسکم حتی یبلغ الهدی محله فمن کان منکم مر یضا او به اذی من ر اسه ففدیة من صیام او صدقة او نسک فاذا امنتم فمن تمتع بالعمر ة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج وسبعة اذا ر جعتم تلک عشر ة کاملة ذلک لمن لم یکن اهله حاضر ی المسجد الحرام واتقوا اللـه واعلموا ان اللـه شدید العقاب: و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد(اهل مکه و اطراف آن نباشد). و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است! » ۳.۲ - حرمت تراشیدن سرحرمت تراشیدن سر برای محصور از حج و عمره، پیش از رسیدن قربانی به محل قربانی: «واتموا الحج والعمر ة للـه فان احصر تم فما استیسر من الهدی ولا تحلقوا ر ءوسکم حتی یبلغ الهدی محله فمن کان منکم مر یضا او به اذی من ر اسه ففدیة من صیام او صدقة او نسک فاذا امنتم فمن تمتع بالعمر ة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج وسبعة اذا ر جعتم تلک عشر ة کاملة ذلک لمن لم یکن اهله حاضر ی المسجد الحرام واتقوا اللـه واعلموا ان اللـه شدید العقاب: و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد اهل مکه و اطراف آن نباشد. و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است! » ۳.۳ - خارج شدن محصور از احرامجواز خارج شدن محصور از احرام، پس از رسیدن قربانی به محل خود و تراشیدن سر: «واتموا الحج والعمر ة للـه فان احصر تم فما استیسر من الهدی ولا تحلقوا ر ءوسکم حتی یبلغ الهدی محله فمن کان منکم مر یضا او به اذی من ر اسه ففدیة من صیام او صدقة او نسک فاذا امنتم فمن تمتع بالعمر ة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج وسبعة اذا ر جعتم تلک عشر ة کاملة ذلک لمن لم یکن اهله حاضر ی المسجد الحرام واتقوا اللـه واعلموا ان اللـه شدید العقاب: و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد اهل مکه و اطراف آن نباشد. و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است! » محقق اردبیلی از عبارت «حتی یبلغ الهدی محله...» خروج از احرام به طور کامل را استفاده کرده است. ۳.۴ - وجوب قربانی گوسفندگوسفند، اقل قربانی واجب بر محصور: «واتموا الحج والعمر ة للـه فان احصر تم فما استیسر من الهدی ولا تحلقوا ر ءوسکم حتی یبلغ الهدی محله فمن کان منکم مر یضا او به اذی من ر اسه ففدیة من صیام او صدقة او نسک فاذا امنتم فمن تمتع بالعمر ة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج وسبعة اذا ر جعتم تلک عشر ة کاملة ذلک لمن لم یکن اهله حاضر ی المسجد الحرام واتقوا اللـه واعلموا ان اللـه شدید العقاب: و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد (اهل مکه و اطراف آن نباشد). و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است! » ۳.۵ - واجب نبودن اتمام حج و عمرهواجب نبودن اتمام حج و عمره بر محصور: «واتموا الحج والعمر ة للـه فان احصر تم فما استیسر من الهدی ولا تحلقوا ر ءوسکم حتی یبلغ الهدی محله فمن کان منکم مر یضا او به اذی من ر اسه ففدیة من صیام او صدقة او نسک فاذا امنتم فمن تمتع بالعمر ة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج وسبعة اذا ر جعتم تلک عشر ة کاملة ذلک لمن لم یکن اهله حاضر ی المسجد الحرام واتقوا اللـه واعلموا ان اللـه شدید العقاب: و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود ( ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد(اهل مکه و اطراف آن نباشد). و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است! » ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۴۱۳، برگرفته از مقاله «احصار». |