اجرت حضانتحضانت به معنای ولایت و سلطنت بر تربیت کودک و انجام آنچه به مصلحت اوست، از قبیل حفظ و نگهداری وی، نظافت، پرستاری و تربیت است. در زمینه اجرت حضانت، بین فقها دو دیدگاه مطرح است برخی قائل به پرداخت اجرت، و برخی دیگر نیز قائل به عدم پرداخت اجرت هستند. اگر قائل به استحقاق مادر بر مطالبه اجرت حضانت باشیم تمام هزینه حضانت به‌عهده پدر است و اگر پدر فوت کند و فرزند دارایی داشته باشد از اموال فرزند پرداخت می‌شود و در مرحله سوّم به‌عهده مادر و دیگر اقوام مانند جدّ پدری و ... می‌باشد. ۱ - واژهشناسیحضانت (به فتح و کسر حاء) از حضن گرفته شده است. در لغت به بین زیر بغل تا پهلو و بین سینه و بازوان، و جانب و کنار را حضن می‌گویند و حضانت نیز به‌معنای حفظ و نگهداری کودک، در کنار گرفتن و پرستاری و مراقبت [۳]
شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۶۷۱.
[۵]
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج۳، ص۲۵۳۹.
از وی می‌باشد.۲ - تعریفدر اصطلاح فقها، عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت کودک و انجام آنچه به مصلحت اوست، از قبیل حفظ و نگهداری وی، نظافت، پرستاری و تربیت. به طور کلّی، به‌کار بردن وسائل لازم برای بقا و نمّو و بهداشت جسمی و روحی طفل، مانند دادن خوراک، پوشانیدن لباس پاکیزه، تمیز نگه‌داشتن طفل به‌وسیله شستشو و امثال آن به مقتضای سن او می‌باشد. ۳ - وجوب حضانتحضانت بنابر اینکه از سنخ ولایت، همچون ولایت پدر بر فرزند باشد، بر مادر بدون اینکه مستحق اجرت باشد، واجب است؛ به هر صورت از مجموع ادلّه‌ای که در کتاب و سنّت آمده است استفاده می‌شود، حضانت کودک بر والدین او و در صورتی که پدر و مادر نداشته باشد، بر اجداد و دیگر بستگان وی، شرعاً واجب است. ۴ - دیدگاه علما درباره اجرتدر زمینه اجرت حضانت، بین فقها دو دیدگاه مطرح است: ۱. برخی از آنان بر این عقیده‌اند که حضانت و نگهداری طفل، اجرت ندارد. مرحوم شهید ثانی می‌نویسد: «مادر حق ندارد اجرت حضانت را مطالبه نماید، ولی در صورتی‌که طفل نیاز به مخارجی بیش‌تر از حضانت داشته باشد و پدر متموّل باشد و یا کودک اموالی داشته باشد، می‌تواند مقدار زائد را از پدر طفل یا از اموال کودک مطالبه نماید». دلیل این نظریه این است که حضانت حق مادر است و می‌تواند آن‌را به رایگان انجام دهد یا آن را اسقاط نماید. ۲. گروه دیگری بر این عقیده‌اند که چون عمل انسان محترم است و هر عمل محترمی اجرت دارد، مادر نیز می‌تواند برای انجام حضانت، اجرت مطالبه نماید. صاحب جواهر می‌گوید: «مادر می‌تواند حق خود را در حضانت اسقاط نماید و نیز می‌تواند برای انجام آن مطالبه اجرت نماید و دلیلی بر منع وی از مطالبه اجرت وجود ندارد، مگر کسی ادّعا کند که فقها در مورد اینکه مادر نمی‌تواند در حضانت مطالبه اجرت نماید اجماع نموده‌اند، آن هم ثابت نیست. برخی از اعلام معاصرین نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند. [۱۶]
مغنیه، محمدجواد، فقه الامام الصادق (علیه‌السّلام)، ج۵، ص۳۱۵.
۵ - مؤید عدم پرداخت اجرتدر تایید دیدگاه اوّل می‌توان گفت، نگهداری کودک در سنّی معین، تکلیف مادر یا پدر است و تابع ضوابط احترام عمل انسان و اصل عدم تبرّع نیست. به‌نظر عرف نیز برای اجرای تکلیف حضانت از طرف مادر یا پدر اجرت تعلّق نمی‌گیرد، بنابراین نظر کسانی که معتقدند نگهداری و حضانت طفل مجانی و تبرّعی است، قوی‌تر به‌نظر می‌رسد و به‌مصلحت طفل نیز نزدیک‌تر است، البتّه اگر حضانت طفل به‌کسی غیر از پدر یا مادر محوّل شده باشد، طبق ضوابط کلّی و عمومی، چون عمل او محترم است به وی اجرت تعلّق می‌گیرد، مگر اینکه حضانت کننده طفل، قصد تبرّع داشته باشد. ممکن است گفته شود انجام حق حضانت با مجانی بودن آن، ملازمه ندارد، بلکه همان‌گونه که مادر برای شیردادن به طفل می‌تواند مطالبه اجرت کند، حق خواهد داشت برای نگهداری طفل نیز دستمزد و اجرت بگیرد. در پاسخ می‌توان گفت: شیر دادن با حضانت متفاوت است، زیرا شیر دادن جزء وظایف زن نیست. افزون بر آن، دلیل روشن از آیات و روایات وجود دارد که زن می‌تواند برای شیردادن، به طفل، مطالبه اجرت نماید، در حالی که حضانت از جمله وظایف زن است، پس قیاس حضانت به شیر دادن قیاس مع الفارق است. ۶ - متولی هزینهالبتّه تمام هزینه حضانت و از جمله اجرت حضانت (بر طبق نظریه کسانی که مادر را مستحق مطالبه اجرت حضانت می‌دانند) به‌عهده پدر است و اگر پدر فوت کند و فرزند دارایی داشته باشد از اموال فرزند پرداخت می‌شود و در مرحله سوّم به‌عهده مادر و دیگر اقوام مانند جدّ پدری و ... می‌باشد. ۷ - استحقاق مادر بر اجرتبسیاری مادر را مستحق اجرت بر حضانت دانسته و گفته‌اند: در صورتی که مادر بیش از آنچه دیگران برای حضانت دریافت می‌کنند، مطالبه کند، پدر می‌تواند حضانت فرزند را به دیگری واگذار کند؛ لیکن در سقوط حق حضانت مادر در این صورت اختلاف است. [۲۱]
گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، ج۲، ص۳۷۴.
[۲۲]
زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۷، ص۱۴۸.
۸ - پانویس۹ - منبعانصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۵۵-۴۵۶، برگرفته از بخش «فصل هفتم حضانت، تعلیم و تربیت کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۱۸. |