ابوعمرو بن سماکاِبْنِ سَمّاک، ابوعمرو عثمان بن احمد بن عبدالله بن یزید دَقّاق (د ۲۶ ربیع‌الاول ۳۴۴ق/۲۰ ژوئیه ۹۵۵م)، از محدثان بغداد در قرن چهارم هجری قمری بود. ۱ - شرح حالاز جزئیات زندگی و حتی مذهب فقهی ابن سماک ابوعمرو عثمان بن احمد، اطلاعی در دست نیست. همین مقدار می‌دانیم که او در بغداد می‌زیسته است. ۲ - مشایخابن سماک از مشایخ بسیاری بهره برده که از آن میان می‌توان از محمد بن عبیدالله بن منادی، حسن بن مکرم، محمد بن حسین خثعمی، جعفر بن محمد بن مالک، ابوقلابه رقاشی و یحیی بن ابی‌طالب نام برد. [۵]
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، ج۱، ص۸۳، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، قاهره، دارالمحاسن.
[۶]
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، ج۱، ص۹۹، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، قاهره، دارالمحاسن.
(برای آگاهی از دیگر مشایخ وی به منابع زیر رجوع شود. [۱۸]
رودانی، محمد بن سلیمان، صلة الخلف بموصول السلف، ج۱ ص۳۲۸، به‌کوشش محمد حجّی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
) وی همچنین قرائت را نزد اسماعیل بن اسحاق قاضی و محمد بن احمد براء فرا گرفت.۳ - شاگردانابوالحسن دارقطنی علاوه بر حدیث در قرائت نیز از ابن سماک بهره برده است. [۱۹]
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، ج۱، ص۵۸، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، قاهره، دارالمحاسن.
[۲۰]
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، قاهره، دارالمحاسن.
از دیگر راویان و شاگردان وی حاکم نیشابوری، ابن شاهین، شیخ مفید ، ابوعلی بن شاذان، محمد بن عثمان نصیبی، هلال بن محمد حفّار، ابن منده و ابن فضل قطان را می‌توان نام برد. [۳۱]
طوسی، محمد، الامالی، ج۲، ص۹، بغداد، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۳۲]
خطیب بغدادی، احمد، شرف اصحاب الحدیث، به کوشش خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م.
۴ - جایگاه رجالیبرخی از رجال‌نویسان همچون حاکم نیشابوری، دارقطنی، ابن شاهین و خطیب بغدادی وی را توثیق کرده‌اند. لیکن ذهبی نه شخص وی، بلکه اسناد برخی روایات او را مورد طعن قرار داده است. بنابر نقل ابن حجر عسقلانی وی دارای سندی عالی بوده و با اینکه قریب ۹۰ سال بعد از بخاری (د ۲۵۶ق) وفات یافته، از برخی از مشایخ او روایت کرده است. ۵ - وفاتابن سماک در بغداد درگذشت و پسرش ابوالحسین محمد بر او نماز گزارد و در باب‌الدیر بغداد به خاک سپرده شد. ۶ - آثار۱. الامالی، [۴۱]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۸۲۵، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
احتمال دارد استفاده‌های طوسی در امالی خود (جم) از ابن سماک به نقل از این کتاب باشد.۲. الفوائد المنتقاة. [۴۲]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۷۷۱، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۴۳]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۸۱۲، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
۳. وفیات شیوخه. [۴۴]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۸۴۲، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
۴. چند جزء حدیثی که در کتابخانه ظاهریه موجود است. [۴۵]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۸۳۹، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۴۶]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۷۹۹، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۴۷]
ظاهریه، خطی (مجامیع)، ج۱، ص۲۰۴.
[۴۸]
ظاهریه، خطی (مجامیع)، ج۱، ص۲۴۷.
۵. همچنین ابن سماک تألیفی در فضائل اهل بیت (علیهم‌السلام) داشته که نسخه‌ای از آن با تاریخ ۳۴۰ق در اختیار ابن طاووس بوده است. ظاهراً روایاتی که از ابن سماک در زمینه فضائل اهل بیت (علیهم‌السلام) در آثار دیگر مؤلفان [۵۱]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۸۸، قم، چاپخانه علمیه.
[۵۲]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۳۶، قم، چاپخانه علمیه.
[۵۳]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۸۶، قم، چاپخانه علمیه.
[۵۴]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۲۸۲، قم، چاپخانه علمیه.
[۵۵]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۳۳۷، قم، چاپخانه علمیه.
نقل شده، از همین کتاب است.ابن شهرآشوب که از وی با عنوان قاضی نام برده، روایتی درباره مولد امام علی (علیه‌السلام) به نقل از ابن سماک می‌آورد که با دیگر روایات در این موضوع قابل مقایسه است. [۵۹]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۷۲، قم، چاپخانه علمیه.
گفتنی است که برخی از آثار سلف به روایت ابن سماک در کتابخانه ظاهریه موجود است. [۶۰]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۱۹۸، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۶۱]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۲۴۸، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۶۲]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۲۴۹، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۶۳]
یاسین محمد سواس، فهرس مجامیع المدرسة العمریة، ج۱، ص۳۹۱، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م. (۲) ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق. (۳) ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، قم، چاپخانه علمیه. (۴) ابن طاووس، علی، الیقین، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م. (۵) حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۴ق. (۶) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۷) خطیب بغدادی، احمد، شرف اصحاب الحدیث، به کوشش خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م. (۸) خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، نجف، ۱۹۶۵م. (۹) دارقطنی، علی، السنن، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، قاهره، دارالمحاسن. (۱۰) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و ابراهیم زیبق، بیروت، ۱۹۸۴م. (۱۱) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بن بجاوی، بیروت، ۱۹۶۳م. (۱۲) ذهبی، محمد، المغنی فی الضعفاء، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، دارالمعارف. (۱۳) رودانی، محمد، صلة الخلف بموصول السلف، به‌کوشش محمد حجّی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م. (۱۴) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م. (۱۵) طوسی، محمد، الامالی، بغداد، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۱۶) ظاهریه، خطی (مجامیع). (۱۷) فهرس مجامیع المدرسة العمریة، به کوشش یاسین محمد سواس، دمشق، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۱۸) مفید، محمد، الامالی، به کوشش غفاری و استاد ولی، قم، ۱۴۰۳ق. (۱۹) نجاشی، احمد، الرجال، به کوشش موسی زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق. ۸ - پانویس۹ - منبع• مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوعمرو ابن سماک»، شماره۱۳۳۰. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 344 (قمری) | راویان صاحب کتاب | محدثان سده چهارم(قمری) | مدفونان در بغداد
|