ابوعبدالله اخفش--> اَخْفَش، ابو عبدالله هارون بن موسی بن شریک تغلبی دمشقی ۰۱-۹۲ق/۱۶ - ۰۵م، نحوی ، لغوی ، محدث ، مفسر و مقری بزرگ شام می باشد. ۱ - زندگی نامهاخفش در دمشق و در محله‌ای به نام «باب الجابیه» مقیم بود، از این رو به اخفش باب الجابیه شهره گردید [۱]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۴۷، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۲]
بستانی، ج۱، ص۳۰.
۲ - مقامات علمیاو در تحصیل علوم و فنون رایج آن زمان سخت کوشید و سرآمد اقران شد. [۳]
یاقوت، ادبا، ج۹، ص۶۳.
وی در علم نحو شهرتی کسب کرد و همانند برخی دیگر از نحویان پیش از خود لقب «اخفش» یافت و او را آخرالاخافشه خواندند. [۴]
یاقوت، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۵]
ذهبی، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م.
[۶]
سیوطی، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۳۸۴ق/۹۶۵م.
در غریب القرآن، غریب الحدیث، تفسیر ، معانی القرآن و شعر عربی مهارت و تتبّع داشت. [۷]
یاقوت، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۸]
داوودی، محمد، ج۱، ص۴۷، طبقات المفسرین، به کوشش علی محمد عمر، مصر، مکتبه وهبه.
۳ - اساتیددر حدیث از عبدالله ابن ذکوان ، سلاّم مداینی و نیز از ابو مُسهِر غسّانی روایت می‌کرد و از راویان وی اینان را نام برده‌اند: ابو احمد ابن ناصح مفسر ، ابو طاهر ابن ذکوان و ابوبکر ابن فطیس [۹]
یاقوت، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۱۰]
ذهبی، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م.
[۱۱]
سلیمان، المعجم الصغیر، به کوشش عبدالرحمان محمد عثمان، قاهره، ۳۸۸ق/۹۶۸م.
نیز از او حدیث نقل کرده است.اخفش، به ویژه علم قرائات را وجهه همت خویش ساخت و سالیان دراز در محضر ابن ذکوان ه م به فراگیری فنون قرائات پرداخت. پس از مرگ ابن ذکوان ۴۲ق/۵۶م قرائت اهل شام یعنی قرائت ابن عامر دمشقی ه م، از طریق او انتشار و اشتهار یافت. [۱۲]
ابوعمرو دانی، عثمان، ج۱، ص۳، التیسیر، به کوشش اتوپرتسل، استانبول، ۹۲۰م.
[۱۳]
سیوطی، ص۲۰، ج۹، ص۶۳، یاقوت، ادبا.
وی قرائت ابن عامر را به تفصیل، همراه با علل آن، در کتابی جداگانه تألیف کرده بود و بر اساس آن تعلیم می‌داد، [۱۴]
ابوعمرو دانی، عثمان، ج۱، ص۹۴، التیسیر، به کوشش اتوپرتسل، استانبول، ۹۲۰م.
[۱۵]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۱۰، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
و تلاشهای او موجب شد که قرائت اهل شام جایگاه خود را در میان قرائات هفتگانه و دهگانه مشهور باز یابد. [۱۶]
سیوطی، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۳۸۴ق/۹۶۵م.
اخفش نزد هشام بن عمار ، راوی دیگر ابن عامر، نیز حروف ویژه روایت او را فرا گرفته بود [۱۷]
ذهبی، محمد، ج۱، ص۴۸، معرفه القراء الکبار، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۱۸]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
اخفش بجز قرائات سبع، قرائات شاذ و غریب، چون «اختیار» ابوعبید قاسم بن سلاّم را نزد استادان فن آموخته بود. صوت خوش او در تلاوت قرآن مجید و حسن ادای وی نیز مورد ستایش قرار گرفته است. [۱۹]
یاقوت، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۴ - شاگردانبیشتر مُقریان نامدار دمشق و بغداد در نیمه اول سده ق/۰م همچون داجونی کبیر ابوبکر محمد بن احمد ، ابوبکر نقاش محمد بن حسن بن محمد موصلی بغدادی ، ابوعلی حسن بن حبیب حصائری دمشقی ، ابراهیم بن عبدالرزاق انطاکی ، و ابن اخرم ابوالحسن محمد بن نصر ربعی دمشقی ، مشهورترین راوی اخفش، از شاگردان او به شمار می‌آیند [۲۰]
اندرابی، احمد، ج۱، ص۸، قراءات القراء المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۴۰۵ق/۹۸۵م.
[۲۱]
ذهبی، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م.
[۲۲]
معرفه القراء الکبار، ص۴۸، ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲۳]
ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۶۸، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲۴]
ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۷، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲۵]
ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۹-۹۲،به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲۶]
ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار،معرفه القراء الکبار، ص۹۴، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲۷]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۶، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۲۸]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۰۹-۱۰، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۲۹]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۷، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۳۰]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۱۹-۲۱، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۳۱]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۷۰-۷۱، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
[۳۲]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م.
۵ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، محمد، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۳۵۱- ۳۵۲ق/۹۳۲-۹۳۳م. (۲) ابوعمرو دانی، عثمان، التیسیر، به کوشش اتوپرتسل، استانبول، ۹۲۰م. (۳) اندرابی، احمد، قراءات القراء المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۴۰۵ق/۹۸۵م. (۴) بستانی. (۵) داوودی، محمد، طبقات المفسرین، به کوشش علی محمد عمر، مصر، مکتبه وهبه. (۶) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م. (۷) ذهبی، محمد، معرفه القراء الکبار، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م. (۸) سیوطی، بغیه الوعاه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۳۸۴ق/۹۶۵م. (۹) طبرانی، سلیمان، المعجم الصغیر، به کوشش عبدالرحمان محمد عثمان، قاهره، ۳۸۸ق/۹۶۸م. (۱۰) یاقوت، ادبا. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوعبدالله اخفش»، ج ۷،ص ۳۰۱۸. |