ابن‌فصیح ابوطالب فخرالدین احمد بن علی همدانی کوفیاِبْنِ فَصیح، ابوطالب فخرالدین احمد بن علی بن احمد همدانی کوفی ( ۲۶ شعبان ۶۸۰- ۷۵۵ق/ ۱۵ سپتامبر ۱۲۸۱- ۱۳۵۴م)، فقیه حنفی، شاعر و ادیب است. ۱ - محل اقامتبه سبب اقامت و تدریس در شهرهای بغداد و دمشق او را بغدادی و دمشقی نیز خوانده‌اند. [۱]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۲، ص۱۷۲، به کوشش صالح مهدی عباسی، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۲]
محمد حسینی، ذیول العبر، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۲ - تولدوی در کوفه دیده به جهان گشود و در همان‌جا به آموختن فقه و ادبیات پرداخت [۳]
محمد حسینی، ذیول العبر، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۴]
محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۳۴، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
و قرائت هفتگانه را نزد ابن صبّاغ و علی بن سعد دیوانی آموخت. [۵]
محمد ابن جزری، غایة النهایة، ج۱، ص۸۴، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۶]
محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۳۴، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
۳ - مشایخ حدیثدر بغداد از ابن عبدالحق، ابن دوالیبی و ابن صباغ حدیث شنید و اسماعیل بن طبّال و دیگران به او اجازه روایت دادند. [۷]
محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
[۸]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۱، ص۲۴۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
[۹]
یوسف ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۷۳، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
۴ - سفر به دمشقوی در عراق مدتی در آرامگاه ابوحنیفه به تدریس اشتغال داشت، [۱۰]
تقی‌الدین تمیمی، الطبقات السّنیة، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
[۱۱]
محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۳۴- ۳۵، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
سپس به دمشق رفت. در آن‌جا مورد تفقد و اکرام طنبغا امیر شام قرار گرفت و به افتاء و مناظره، و تدریس در مدارس قَصّاعین و ریحانیه پرداخت [۱۲]
محمد حسینی، ذیول العبر، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۳]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۱، ص۲۴۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
و در ۷۵۰ق/ ۱۳۴۹م به حج رفت. [۱۴]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۱، ص۲۴۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
۵ - شاگرداناز شاگردان ابن فصیح می‌توان ابن وهبان و ابن اَدَمی را نام برد. [۱۵]
قاسم ابن قطلوبغا، تاج التراجم، بغداد، ۱۹۶۲م.
[۱۶]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، التاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
وی شعر نیز می‌سرود و بسیاری از موضوعات و کتب فقهی را به نظم درآورد. پاره‌هایی از اشعار وی به صورت پراکنده در منابع [۱۷]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۱، ص۲۴۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
[۱۸]
یوسف ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۴، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
[۱۹]
یوسف ابن تغری بردی، النجوم، ج۱۰، ص۲۹۸.
آمده است. مرگ ابن فصیح در دمشق اتفاق افتاد. [۲۰]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۳، به کوشش صالح مهدی عباسی، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۲۱]
قاسم ابن قطلوبغا، تاج التراجم، ج۱، ص۱۳، بغداد، ۱۹۶۲م.
۶ - آثاربرخی از آثار وی به شرح زیر به صورت خطی در کتابخانه‌ها موجود است: ۱. حل الرموز، قصیده‌ای است لامیه در قرائات سبع نظیر قصیده شاطبیه که در آن به نام قُرّاء تصریح شده است، [۲۲]
محمد ابن جزری، غایة النهایة، ج۱، ص۸۴، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
نسخه‌ای از آن در کتابخانه لاله‌لی ترکیه موجود است.۲. مستحسن الطرائق فی نظم کنز الدقائق، چنانکه از نامش پیداست، همان کتاب کنز الدقائق نَسَفی است در فقه که ابن فصیح آن را به نظم درآورده، این منظومه توسط نورالدین علی بن غانم مقدسی با نام اوضح رمز علی نظم الکنز شرح شده است. [۲۳]
ازهریه، فهرست، ج۲، ص۲۶۹.
[۲۴]
زرکلی، اعلام، ج۱، ص۱۷۵.
[۲۵]
زرکلی، اعلام، ج۵، ص۱۲.
۳. نظم منار الانوار، همان منار الانوار نسفی است در اصول فقه که در ۹۰۳ بیت به نظم درآمده و نسخه‌ای از آن در مکتبة العربیة دمشق موجود است. [۲۶]
زرکلی، اعلام، ج۱، ص۱۷۵.
دیگر آثار وی در کتب برخی علما ذکر شده است. [۲۷]
محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۳۵، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
[۲۹]
قاسم ابن قطلوبغا، تاج التراجم، ج۱، ص۱۳، بغداد، ۱۹۶۲م.
[۳۰]
تقی‌الدین تمیمی، الطبقات السّنیة، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۷ - فهرست منابع(۱) یوسف ابن تغری بردی، المنهل الصافی، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م. (۲) یوسف ابن تغری بردی، النجوم. (۳) محمد ابن جزری، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م. (۴) احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م. (۵) محمد ابن رافع، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م. (۶) محمد ابن رافع، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباسی، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۷) ابوبکر ابن قاضی شهبه، التاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م. (۸) قاسم ابن قطلوبغا، تاج التراجم، بغداد، ۱۹۶۲م. (۹) ازهریه، فهرست. (۱۰) تقی‌الدین تمیمی، الطبقات السّنیة، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۱۱) محمد حسینی، ذیول العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۱۲) زرکلی، اعلام. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوطالب ابن فصیح »، ج۴، ص۱۵۹۷. |