ابوالقاسم احمد بن موسی بغدادیابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی (م حدود ۲۶۵ هـ)، از خاندان بنوموسی و فرزند موسی بن شاکر منجم مامون عباسی، بود. احمد بغدادی مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد عصر خود بود. ۱ - معرفی اجمالیابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی، یکی از پسران موسی بن شاکر بود که به بنوموسی و بنوموسی منجّم معروف‌اند. اینان اصالتاً خراسانی بودند [۳]
قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.
و در بغداد به دنیا آمدند. [۴]
بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
احمد به همراه دو برادر خود محمد و حسن در بغداد به سر می‌برد. [۵]
جاودان، محمدعلی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلام، ص۲۵۷.
پدر آنان موسی بن شاکر، منجم مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) بود [۶]
قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۳۱۵.
و در زمان مامون نیز درگذشت. با مرگ پدر، بنوموسی که خردسال بودند، تحت سرپرستی مامون به فراگیری علوم در بیت الحکمه پرداختند و چون مامون به هوشمندی او و برادرانش پی برده بود، هر سه را در بیت الحکمه، نخستین مؤسسه علمی و بسیار شبیه به فرهنگستان‌های امروزی که خود آن را تاسیس کرده بود، به خدمت گماشت.از اساتید و شیوخ احمد بزرگانی چون اسحاق بن ابراهیم مصعبی و یحیی بن ابی‌منصور را می‌توان نام برد. [۷]
قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
ابن‌ندیم نوشته است که بنوموسی در تلاش برای دستیابی به علوم، اشخاصی را با هزینه خود به سرزمین روم می‌فرستادند و مترجمان را از گوشه و کنار با دادن عطایا و بخشش‌های گزاف، به مرکز خلافت جلب می‌کردند. این سه برادر مترجمان عالی مقامی چون حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را در این راه به استخدام گرفته بودند. [۹]
بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
احمد مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد گشته بود، اما در صنعت حیل و مکانیک ماهرتر از برادران خود بود. [۱۰]
قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۲.
این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند و بدین جهت تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست. [۱۱]
قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۸.
۲ - آثارمشهورترین اثر بنوموسی کتاب الحیل است که درباره مهندسی مکانیک بوده و یکصد دستگاه میکانیکی در آن شرح داده شده است. ابن‌ندیم آثار مشترک آنان و برخی آثار احمد را این‌گونه بیان کرده است: کتاب بنوموسی فی القرسطون. کتاب الحیل. کتاب المخروطات. کتاب لیس فی خارج کرة الکواکب الثابته کرة تاسعه. کتاب المسالة التی القاها علی سند بن علی. کتاب مسائل جرت بین سند و بین احمد. کتاب مساحة الاکر و قسمة الزوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین مقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة. و کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره. [۱۳]
قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۵۲.
حاجی خلیفه کتاب معرفة مساحة الاشکال البسیطه و الکریه را نیز به بنوموسی نسبت داده و تصحیح و اصلاح کتاب المخروطات و تصنیف ابلونیوس را از حسن و احمد، پسران موسی بن شاکر دانسته است. ۳ - تاریخ وفاتتاریخ دقیق درگذشت احمد معلوم نیست، اما اسماعیل پاشا آن را در حدود ۲۶۵ هـ نوشته است. ۴ - مطالعه بیشتربرای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود. [۱۸]
موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۹۰.
[۲۳]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
[۲۶]
احمد بیرشک و دیگران، خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان، ص۲۳۷.
۵ - پانویس
۶ - منبعپژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۲۲، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی». |