ابواسحاق صابیابواسحاق ابراهیم بن هلال بن زهرون حرّانی صابی (متوفای ۳۸۴ق)، معروف به ابواسحاق صابی منشی و کاتب بغدادی دوران آل بویه که در طبابت و در علوم ریاضی، هندسه و ستاره‌شناسی تبحر داشت. عضدالدوله دیلمی پس از تصرف بغداد او را زندانی کرد اما ابراهیم با تالیف کتابی درباره دیلمیان از زندان آزاد شد و تا پایان عمر به سال ۳۸۴ق عهده‌دار کتابت در دربار عضدالدوله شد. ۱ - معرفی اجمالیابواسحاق، ابراهیم بن هلال بن زهرون حرّانی صابی، اصلش از حرّان بود و به احتمال زیاد، در سال ۳۱۳ق در بغداد متولد شد و در آن جا بر آیین صابئیان بالید. او نابغه عصر خود بود. پیشینیان وی تنها به طبابت شناخته می‌شدند، اما او در علوم ریاضی، هندسه و ستاره شناسی مهارت و توانایی فراوانی داشت. ۲ - منشی دیوان بغدادابواسحاق پس از فراگیری علوم ریاضی، هندسه به ادبیات متمایل شد و به خدمت سلاطین دیلمی عراق در آمد و در مکاتبات و بلاغت سرآمد شد و تصدی دیوان مکاتبات بغداد را به عهده گرفت. بعدها دیوان مراسلات و مظالم را در ایام القادر بالله عباسی و عزالدوله دیلمی، سلطان بغداد به عهده گرفت. ابواسحاق ادیبی برتر، کاتبی ساده‌نویس و بلیغ و شاعری توانا بود. میان او و صاحب بن عباد و شریف رضی، دوستی و مکاتبه برقرار بود. ۳ - مذهبابراهیم در دین خود ثابت و استوار بود. عزالدوله، اسلام را بر او عرضه کرد، ولی وی از پذیرش آن امتناع ورزید. او با مسلمانان معاشرت نیکو داشت و همراه آنان رمضان را روزه می گرفت، قرآن را حفظ می کرد، آیات آن را در نوشته‌های خود می آورد. ۴ - اسارت و زندانهنگامی که عزالدوله بختیار کشته شد و پسر عمویش عضدالدوله در سال ۳۶۷ق بر بغداد دست یافت، ابراهیم بن هلال را دستگیر و زندانی کرد. علت زندانی شدن ابراهیم، این بود که چون صلح و آشتی میان عزالدوله و پسر عمویش عضدالدوله برقرار شد، عزالدوله از ابراهیم خواست قسم‌نامه ای برای تحکیم صلح تنظیم کند. ابراهیم آن را نوشت و در آن، شروط صلح را سخت و شدید کرد. عضدالدوله راهی برای تخلف از آن نیافت و ضرورت، او را به ادای سوگند واداشت، و او در حالی که کینه ابراهیم را به دل گرفته بود قسم خورد. زمانی که عضدالدوله از کشتن عزالدوله و تصاحب بغداد فارغ شد، وارد بغداد شد و ابراهیم بن هلال را دستگیر و مدت زیادی او را زندانی کرد. ۵ - آزادی از زندانابراهیم هم چنان در زندان بود تا این که کتابی درباره دیلمیان و محاسن اعمالشان تألیف کرد و آن را التاجی فی دولة الدیلم نامید. این اقدام به آزادی وی انجامید. وی جزو کسانی بود که عضدالدوله دیلمی برای رصد ستارگان و سیارات و شناخت موقعیت خورشید؛ مثل رسیدن آن در برج‌های فلکی، فراخواند. با این کتاب، بلاغت و چیرگی وی در نوشتار آشکار شد. ۶ - آثار و تالیفاتاز آثار ابواسحاق صابی، برگزیده رسائل، دیوان شعر و کتاب التاجی است که آن را در زندان تألیف کرد. ۷ - وفاتابواسحاق صابی، پیوسته عهده‌دار کتابت در دربار عضدالدوله و فرزندان او بود تا این که به سال ۳۸۴ق در هفتاد و چند سالگی درگذشت. [۹]
بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۱۱۹.
۸ - پانویس۹ - منبععبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۳۳۰. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 384 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | صابئین | کارگزاران دیلمیان | نویسندگان سده چهارم (قمری)
|