ابن‌مدبّر ابوالحسن احمد بن محمدابوالحسن احمد بن محمد بن عبیدالله بن مدبّر ضبّی، معروف به ابن‌مدبّر (م ۲۷۰ هـ)، از امراء، کاتبان و متصدى امر خراج و مالیات و ممدوح شعراء در دوره حکومت عباسیان در قرن سوم هجری قمری بود. ۱ - معرفی اجمالیابوالحسن احمد بن محمد بن عبیدالله بن مدبّر ضبّی، معروف به ابن‌مدبّر، اصل وی از سامرا بود و نیای بزرگش، مدبّر نام داشت. از آغاز زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست. ابن‌مدبّر به اعتبار ثروت و دانش خویش، ممدوح شعرای معاصر خود بود، اما به جهت وضع مالیات‌های جدید در مصر، او را بسیار نکوهش کرده‌اند. [۳]
مقریزی، احمد بن علی، خطط مقریزی، ج۱، ص۱۰۳.
او در فنّ کتابت سرآمد بود و در سرودن شعر نیز دست داشت.۲ - منصبهاجهشیاری می‌نویسد که اندکی پیش از لشکرکشی مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) به روم جعفر بن خیاط، وزیر مامون وی را به عنوان کاتب خویش برگزید، او به رغم ناخشنودی پدر، این پیشنهاد را پذیرفت، با این حال پدرش که مردی صاحب مال بود، از مراقبت وی دریغ نورزید. [۶]
جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتّاب، ص۱۹۹.
در سال ۲۲۹ هـ وی نیز همراه کاتبانی که به فرمان واثق (خلافت ۲۲۷-۲۳۲ هـ) و توسط ابن‌زیّات زندانی شدند، گرفتار آمد، اما پس از مرگ واثق از زندان رهایی یافت. [۷]
تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۱.
در آغاز خلافت متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ هـ) به ریاست هفت دیوان از جمله دیوان خراج منصوب گردید، اما دیری نپایید که متوکل وی را از این سمت برکنار، و سرپرستی خراج دمشق و اردن را به او واگذار کرد، بدین‌ترتیب، وی در سال ۲۴۰ هـ به دمشق رفت و در آنجا توانست ثروت هنگفتی فراهم آورد. چون خلافت به منتصر (خلافت ۲۴۷-۲۴۸ هـ) رسید، احمد را از شام به مصر فرستاد. در زمان معتز (خلافت ۲۵۲-۲۵۵ هـ) بین وی و احمد بن طولون، عامل خلیفه در مصر، دشمنی برخاست که سرانجام به عزل ابن‌مدبّر انجامید، ابن‌طولون او را دستگیر و زندانی کرد و مدت سه ماه شکنجه داد، چون معتمد (خلافت ۲۵۶-۲۷۹ هـ) به خلافت رسید، به دستور وی ابن‌مدبّر از زندان آزاد و بار دیگر متولی خراج مصر گردید و پس از چندی از ریاست خراج مصر عزل، و خراج شامات به او واگذار شد. در سال ۲۶۷ هـ ابن‌طولون بر دمشق تسلط یافت و بار دیگر ابن‌مدبّر در چنگال وی گرفتار شد و اموالش مصادره گردید و خود او نیز در مصر به زندان افتاد و تا آخر عمر با تحمل شکنجه و سختی در زندان به سر برد. ۳ - آثاربه گفته ابن‌ندیم، مجموع اشعار ابن‌مدبّر مشتمل بر پنجاه برگ بوده و کتاب المجالسة و المذاکره منسوب به اوست. ۴ - تاریخ وفاتسال وفات ابن‌مدبّر، ۲۷۰ یا ۲۷۱ و یا ۲۶۵ هـ بوده است. ۵ - مطالعه بیشتربرای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود. [۱۸]
سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۲۲۵.
۶ - پانویس۷ - منبعپژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۱۲، برگرفته از مقاله «احمد بن مدبر». رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 265 (قمری) | درگذشتگان سال 270 (قمری) | درگذشتگان سال 271 (قمری) | کاتبان عراق قرن 3 (قمری) | کارگزاران خلفای عباسی
|