آیه صفحآیه صفح به آیه ۸۵ حجر، درباره دستور به عفو و گذشت بزرگوارانه اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفبه آیه ۸۵ سوره حجر «آیه صفح» می‌گویند: (و ما خلقنا السماوات و الارض و ما بینهما الا بالحق و ان الساعة لآتیة فاصفح الصفح الجمیل)؛ «ما آسمان و زمین و آنچه میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم، و ساعت موعود ( قیامت ) قطعا فرا خواهد رسید، از آنها (دشمنان) به خوبی صرفنظر کن (و آنها را به نادانیهایشان ملامت ننما) ». ۲ - معنای صفح«صفح» به معنی روی هر چیزی است مانند صفحه صورت، و به همین جهت" فاصفح" به معنای: «روی بگردان و صرف نظر کن» آمده است. در این آیه ، خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد که در برابر لجاجت، نادانیها، تعصبها، کارشکنی‌ها و مخالفتهای سرسختانه مشرکان، ملایمت و محبت نشان ده، و از گناهان آنها صرف نظر کن. و از آنجا که روی گرداندن از چیزی گاهی به خاطر بی اعتنایی و قهر کردن و مانند آنست، و گاهی به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه، لذا در آیه فوق بلافاصله آن را با کلمه جمیل (زیبا) توصیف می‌کند، یعنی: آنها را ببخش، بخششی زیبا که حتی توام با ملامت نباشد، زیرا تو با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتی که به آن ماموری، برای تحکیم پایه‌های مبدء و معاد در قلوب مردم، نیازی به خشونت نداری، چرا که منطق و عقل با تو است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان، غالبا موجب افزایش خشونت و تعصب آنها است. ۳ - دیدگاههابعضی تصور کرده‌اند، این دستور مخصوص دوران زندگی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مکه بوده است، و پس از آنکه به مدینه هجرت نمود و مسلمانان قدرت یافتند این دستور نسخ شد و دستور جهاد جای آن را گرفت. ولی با توجه به اینکه این دستور در سوره‌های مدنی نیز آمده، مانند سوره بقره و سوره نور و سوره تغابن و سوره مائده که در بعضی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دستور صفح و عفو داده شده و در بعضی به مؤمنان، روشن می‌شود که این یک دستور عمومی و ابدی است، و اتفاقا هیچ منافاتی با دستور جهاد ندارد، زیرا هر یک از این دو جای مخصوص به خود دارند، در جایی باید با عفو و گذشت پیشرفت کرد، و به هنگامی که عفو و گذشت سبب جرات و جسارت و سوء استفاده گردد چاره‌ای جز شدت عمل نیست. [۳]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۵، ص۹۴.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیه صفح». |