آغاز نزول قرآندر میان متفکران مسلمان، درباره زمان نزول قرآن دیدگاه های مختلفی وجود دارد. ۱ - بعثت و نزول قرآنبعثت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در چهل سالگی (۶۱۰ یا ۶۱۱ م) و همراه بودن آغاز بعثت در غار حرا با نزول آیاتی از سوره مبارکه علق، مورد اتفاق مسلمانان است. اما در این که بعثت در چه زمانی رخ داده است، نظرها مختلف است و همین، باعث اختلاف در زمان نزول قرآن نیز گردیده است. ۲ - اقوال نزول قرآنبرخی اقوال در زمان نزول قرآن و بعثت به این شرح است: ۱. بیست و هفتم رجب؛ ۲. هفدهم رمضان؛ ۳. هیجدهم رمضان؛ ۴. بیست و چهارم رمضان؛ ۵. دوازدهم ربیع الاول؛ ۶. هشتم ربیع الاول؛ ۷. سوم ربیع الاول. ۳ - دیدگاه شیعه در نزول قرآنشیعه - به استناد روایات متعددی که از عترت طاهره در این زمینه وجود دارد- معتقد است که بعثت در ۲۷ رجب اتفاق افتاده است، با توجه به این نکته که اهل بیت نبوت بهتر از هرکس از زمان نبوت باخبرند؛ و در تعیین زمان و مکان آن از همه شایسته تر هستند. ۴ - روایات نزول قرآنبرخی از روایات به این شرح است: ۴.۱ - روایت اولشیخ طوسی در امالی خود روایتی را از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‌کند که فرمود: در روز بیست و هفتم رجب،نبوت بر رسول خدا نازل گشت. هر که این روز را روزه بگیرد، ثواب کسی را دارد که شصت ماه روزه گرفته باشد. ۴.۲ - روایت دوماز امام کاظم علیه‌السّلام نقل است که فرمود: خداوند محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را، که رحمت برای جهانیان است، در بیست و هفتم رجب به پیامبری برگزید. هرکه این روز را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شصت ماه را برایش ثبت می‌کند. ۴.۳ - روایت سومامام صادق علیه‌السّلام : روزه روز بیست و هفتم رجب را ترک نکن؛ زیرا روزی است که پیامبری بر محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نازل گشته و ثواب آن، مانند شصت ماه است. ۵ - دیدگاه اهل سنت در زمان بعثتاما دانشمندان اهل سنت با استناد به ظهور برخی آیات در نزول قرآن در ماه مبارک رمضان و هم زمانی بعثت با نزول قرآن، وقوع بعثت را در ماه رمضان می‌دانند. آنها برای اثبات بعثت در ماه رمضان به برخی آیات استناد نموده‌اند: ((شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن)؛ ) «ماه رمضان (همان ماه) که در آن قرآن فرو فرستاده شده است». (انا انزلناه فی لیلة مبارکة)؛ «ما آن را در شبی فرخنده نازل کردیم». (انا انزلناه فی لیلة القدر)؛ «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. ۵.۱ - جواب دیدگاه اهل سنتاما باید توجه داشت که این آیات فقط به زمان نزول قرآن دلالت دارند، و محل نزول در این آیات مشخص نگردیده است و این مساله که مراد از این نزول، همان نزول در غار حرا باشد، از هیچ یک از آیات فوق به دست نمی‌آید. از طرف دیگر ظاهر این آیات، دلالت بر نزول همه قرآن در ماه رمضان و شب قدر دارند، در حالی که در آغاز بعثت تنها پنج آیه از سوره علق نازل گشته است. بنابراین نمی‌توان گفت این آیات، ناظر به مساله بعثت پیامبرند. ۶ - نظریه نویسنده التمهیددر این میان، نویسنده کتاب التمهید بین آغاز بعثت و آغاز نزول قرآن تفاوت قائل می‌شود و می‌گوید: براساس روایات اهل بیت علیه‌السّلام بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی و قانون جاودانه الهی پس از سه سال فاصله بر پیامبر نازل گشته است. در این سال‌ها پیامبر دعوت مخفیانه داشته که روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد. پس از گذشت سه سال از بعثت، آیات ۹۴ و۹۵ سوره حجر، نازل گردید: ((فاصدع بما تؤمر واعرض عن المشرکین. انا کفیناک المستهزئین)؛ «پس آن چه را بدان ماموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب که ما [۹] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد». از این زمان به بعد، نزول پیوسته قرآن آغاز گردید. از طرف دیگر روایاتی وجود دارد که مدت نزول قرآن را بیست سال ذکر نموده است. نتیجه می‌گیریم که آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. مطابق این دیدگاه، هیچ ارتباطی میان مساله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد، و آیات اولیه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته و به عنوان نزول به حساب نمی‌آید، وآغاز نزول پیوسته قرآن به عنوان کتاب آسمانی از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پیامبر بوده است. [۹]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۳۵-۱۵۰.
۶.۱ - نقد نظریه التمهیددر نقد این نظر گفته شده: روایاتی که بر دعوت مخفیانه در طول سه سال اول بعثت دلالت دارند، تنها به مساله دعوت مخفیانه اشاره می‌کنند و در هیچ یک از آنها، به عدم نزول آیات در طول این سه سال اشاره نشده است. ومنافات ندارد که سه سال، دعوت مخفیانه باشد و قرآن نیز نازل شده باشد، و این ادعا که در طول این سه سال فقط همان پنج آیه اول سوره علق نازل گشته، نه با واقعیت تاریخی سازگاری دارد و نه روایات فترت دعوت مخفیانه بر آن صحه می‌گذارد. و آیه «فاصدع بما تؤمر...» از آیات سوره مبارکه حجر، ازسوره‌های مکی، و براساس جدول ترتیب نزول سوره‌ها، پنجاه و چهارمین سوره قرآن است. طبق این جدول، قبل از آیه «فاصدع بما تؤمر...» پنجاه و سه سوره نازل شده و این تاییدی است بر این که دعوت مخفیانه منافاتی با نزول قرآن نداشته است. [۱۰]
طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، قرآن دراسلام، ص۱۶۶.
[۱۱]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۱۸۴-۱۹۴.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآن، ج۱، ص۱۵. |