آدم بن اسماعیل بنوریبَنوری، آدم بن اسماعیل، ملقب به معزّالدین از مشایخ و مؤلّفان سلسله نقشبندیه در قرن یازدهم و از مشهورترین خلفای شیخ احمد سَرهندی (۹۷۱ـ۱۰۳۴) است. ۱ - معرفی اجمالینَسَب آدم بن اسماعیل بنوری را به امام موسی کاظم (علیه‌السلام) رسانده‌اند. اجداد وی از ناحیه رَوَه (از نواحی هرات) بودند، اما او در بَنور به دنیا آمد. [۳]
بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۸۴، چاپ محبوب الهی، لاهور ۱۹۷۱.
[۴]
Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸-۱۹۸۸, I, p۳۳۸.
وی مدتی نظامی بود، اما به زودی این شغل را رها کرد؛ نخست مرید حاجی خِضرخان افغانی شد و بعد به توصیه وی در مولتان مرید احمد سَرهندی گردید و از طرف وی مأمور تبلیغ عقاید این سلسله در بنور شد. وی در میان خلفای سَرهندی شهرت بسیار یافت. [۶]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۳۲، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۷]
Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸-۱۹۸۸, I, p۳۳۸.
بنوری در ۱۰۵۲، با مریدانش ـ که بیش‌تر افغانی بودند ـ به لاهور رفت، اما شاه جهان بن جهانگیر (حک: ۱۰۳۷ ـ ۱۰۶۸) از تعداد کثیر مریدانش به وحشت افتاد و از او خواست که لاهور را ترک کند. بنوری از آن‌جا به بنور بازگشت و سپس به حجاز سفر کرد. [۸]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۳۰ـ۶۳۱، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۹]
بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۸۵، چاپ محبوب الهی، لاهور ۱۹۷۱.
[۱۰]
Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸-۱۹۸۸, I, pp۳۳۸-۳۳۹.
بنابر بیش‌تر منابع، وی در ۱۰۵۳ در مدینه درگذشت، و او را در کنار مقبره عثمان بن عفان به خاک سپردند. [۱۱]
بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۸۵، چاپ محبوب الهی، لاهور ۱۹۷۱.
[۱۲]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۳۵، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲ - خلفای بنوریاز جمله خلفای بنوری محمدامین بدخشی مکی است که کرامات آدمیه را درباره احوال بنوری نگاشته، و هم‌چنین بخش اول کتاب نتایج الحرمین خود را ـ که تفسیر سوره فاتحة الکتاب است ـ از مکتوبات بنوری فراهم آورده است. بخش دوم کتاب در کرامات بنوری و بخش سوم آن در احوال اوست. [۱۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۹۲، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
از دیگر خلفای او علم اللّه نقشبندی بریلوی (۱۰۳۳ـ ۱۰۹۶) و حافظ عبداللّه اکبرآبادی، مرشد شاه عبدالرحیم، پدر شاه ولی الله دهلوی، است. [۱۵]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه اسلام، ذیل مادّه.
[۱۶]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۵، ص۲۸۶، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.
۳ - آثار بنوریاز جمله آثار بنوری به شرح ذیل است: ۱) کلمات المعارف درباره تعلیمات مجددّیه و نقشبندیه؛ [۱۷]
Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸-۱۹۸۸, I, p۳۳۸.
۲) خلاصة المعارف فی اسرار العقاید، به فارسی و در دو مجلد؛ جلد اول آن در سلوک ظاهری و باطنی و جلد دوم درباره معارف خواجه بهاءالدین نقشبند است. این کتاب به صورت نسخه خطی است. [۱۸]
کتابخانه گنج بخش، فهرست نسخه های خطی کتابخانه گنج بخش، ج۲، ص۶۰۶، تألیف احمد منزوی، اسلام آباد ۱۳۵۷ـ۱۳۶۱ ش.
[۱۹]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۴۳۵ـ۱۴۳۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۳) نکات الاسرار در پاسخ به مسائل غامض تصوف اسلامی؛ محمد امین بدخشی مطالب این کتاب را در چهار فصل گرد آورده است (برای آگاهی از نسخ خطی آن به این منابع رجوع کنید). [۲۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۲۰۷۸ـ۲۰۷۹، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
[۲۲]
دانشنامه اسلام، ذیل مادّه.
۴) مکتوبات، شامل ۱۵۰ نامه بنوری که از مکه به مریدان و مشایخ نوشته است؛ این مکتوبات در کتاب نتایج الحرمین نیز آمده است. [۲۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۸۸، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۵) وضوح المذاهب، درباره عقاید ۷۳ فرقه از مسلمانان که تنها یکی از آن‌ها رستگار است، از نظر اهل سنت بحث کرده است (برای آگاهی از نسخ خطی آن به این منبع رجوع کنید). [۲۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۲، ص۱۰۱۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۶) رساله در تحقیق معنی حضور ظهوری و ظهور حضوری، که موضوع آن مراتب وصول است؛ از این رساله نسخه خطی ناقصی باقی مانده است. [۲۵]
کتابخانه ندوة العلماء، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه ندوة العلماء لکهنو، ج۱، ص۲۸۸، دهلی نو ۱۳۶۵ ش.
۴ - فهرست منابع(۱) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۹. (۲) بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، چاپ محبوب الهی، لاهور ۱۹۷۱. (۳) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴. (۴) کتابخانه گنج بخش، فهرست نسخه های خطی کتابخانه گنج بخش، تألیف احمد منزوی، اسلام آباد ۱۳۵۷ـ۱۳۶۱ ش. (۵) کتابخانه ندوة العلماء، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو ۱۳۶۵ ش. (۶) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش. (۷) دانشنامه اسلام؛ (۸) EI ۲ , s.v. "AL-Banu ¦ r ¦ â " (by A. S. Bazmee Ansari). (۹) Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸-۱۹۸۳. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آدم بن اسماعیل بنوری»، شماره۱۹۱۸. |