فخار بن معد موسوی

سید شمس‌الدین فِخار بن معد موسوی (م، ۶۳۰ ق) معروف به «ابن معدّ»، از علمای بزرگ امامیه در قرن هفتم هجری و از شاگردان ابن ادریس حلی بود. فخار موسوی در علم حدیث و فقه و تفسیر مهارت داشت و او را محدثی ادیب و مردی نسّابه نیز شناسند. مهمترین اثر ابن معدّ، کتاب «الحجة على الذاهب إلى تکفیر أبی‌طالب» است که در آن نسبت کفر به حضرت ابوطالب را رد می کند. عالمان بزرگی چون محقق حلى (صاحب شرایع الإسلام) و سید بن طاووس از شاگردان او هستند.

ولادت و خاندان

سید شمس الدین فِخار بن مَعَد موسوی، از علمای قرن ششم و هفتم در حله است. نسب وى با ده واسطه به امام موسى بن جعفر علیه‌السلام مى‌رسد. پدر او از بزرگان و شخصیت‌هاى برجستۀ زمان خویش به شمار مى‌رفت و سید فخار در ابتدا افتخار شاگردى محضر پدر را داشت.

سید فخار دو برادر داشت، یکى احمد بن معد که مردى پرهیزکار و با تقوا و شاعر بود و دیگر محمد بن معد که مانند برادر خویش از فقهاى امامیه و علماى حله قلمداد مى‌شد.

فرزند او عبدالحمید بن فخار بن معد نیز از فضلا و محدثین شیعه بوده و کتابى نیز از او نقل شده است. على بن عبدالحمید هم که نوۀ سید فخار است، از جمله فقها و نامداران عصر خویش بوده و کتاب ارزشمند «الأنوار المضیئة» در شرح زندگانى و فضائل امام زمان عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشریف از او به یادگار مانده است که یکى از منابع و مآخذ بحار الانوار هم مى‌باشد.

اساتید

سید فخار بن معد که در حله، مهد علم و دانش پرورش یافته بود به اساتید آن دیار اکتفا نکرد و براى کسب دانش به کربلا، نجف، کوفه و بغداد نیز مهاجرت نمود و از اساتید آن شهرها نیز بهره‌ها برگرفت.

در کتب رجال بیش از ۲۰ نفر از بزرگان نام برده شده که سید از آنان اجازه نقل حدیث گرفته، از جمله:

1. پدر بزرگوارش، سید معد موسوى
2. ابن ادریس حلى (‌م، ۵۹۸ ق)
3. شاذان بن جبرئیل قمى
4. ابومنصور، حسن بن معیه علوى
5. یحیى بن حسن بن بطریق حلى صاحب کتاب «عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار»
6. ابن سکون حلى
7. سید قریش بن مهنّا
8. محمد بن على بن شهر آشوب مازندرانى نویسنده کتاب «المناقب»

شاگردان

عالمان بزرگی در محضر سید فخار بن معد پرورش یافتند؛ برخی از شاگردان او عبارتند از:

1. محقق حلى، صاحب کتاب «شرایع الإسلام»
2. شیخ سدیدالدین حلى، پدر علامۀ حلى
3. سید رضى‌الدین على بن طاووس
4. سید جمال‌الدین احمد بن طاووس
5. شیخ یحیى بن احمد حلى، پسر عموى محقق حلى
6. فرزندش سید عبدالحمید بن فخار

تألیفات

آنچه از کتب و نوشته‌هاى فخار بن معد موسوی به دست آمده عبارت است از:

1. الحجة على الذاهب إلى تکفیر أبی‌طالب، یا «إیمان أبی‌طالب‌ علیه‌السلام»؛ ابن معد در این کتاب با اظهار دلایلی استوار، نسبت کفر بجناب ابوطالب را رد نموده و پس از اتمام آن را برای ابن ابی الحدید معروف ارسال می دارد که او پس از مطالعه کتاب، پشت آن اشعاری در مدح جناب ابوطالب نوشته و مسترد می دارد.
2. الروضة فی الفضائل و المعجزات.
3. المقباس فی فضائل بنی العباس.

شخصیت علمى

فخار بن معد با هم‌شاگردى خود، ابن نما حلی، دو شاگرد ممتاز ابن ادریس مى‌باشند و نگهبان و حافظ مکتب فقهى او و ادامه دهندۀ آن به شمار مى‌روند.

ابن ادریس اولین کسى بود که پس از یک قرن در مقابل فتاواى شیخ طوسى ایستاد و با دیدۀ تحقیق و نقد به آنها نظر افکند؛ چرا که قبل از او به خاطر عظمت مقام شیخ طوسى، هیچ یک از فقها به خود اجازۀ مخالفت با شیخ را نمى‌داد و فتاواى او نوعى تقدیس پیدا کرده بود. «فخار بن معد» نیز، که در مکتب ابن ادریس پرورش یافته بود، راه استاد را ادامه داد و مکتب استاد را به نهایت درجۀ شکوفایى رساند و در این مورد دنباله رو استاد خویش بود.

شمس الدین فخار موسوی، با تاج الدین ابن زهره معاصر بود که او در کتاب غایة الاختصار، سید شمس الدین موسوی را ادیبی ماهر و فقیهی فاضل و نسّابه بی مانند معرفی نموده و اضافه می کند در اصول و فروع و حدیث و رجال مهارت دارد.

سید فخار نه تنها فقیه و اصولى بود، بلکه شاعر و ادیبى بزرگ و مورخى توانا نیز به شمار مى‌رفت و در شمار علماى نسّابه قلمداد مى‌شود.

وفات

سید فخار بن معد موسوی که عمر خویش را در راه خدمت به عترت پیامبر اکرم صلى‌الله‌علیه‌وآله صرف نمود، در سال ۶۳۰ هجرى و در شب هفدهم ماه مبارک رمضان به سوى معبود شتافت. پیکر مطهر او را در کربلاى معلاّ و در حرم امام حسین علیه‌السلام به خاک سپردند.

پيوندها

• زندگينامه ۱

• زندگينامه ۲

• زندگينامه ۳

• کتاب الحجة علی الذاهب إلی تكفير أبی طالب

منابع

• ویکی نور
• پایگاه شعائر