تقویم: خلافت عمر بن عبدالعزيز اموى

عمر بن عبدالعزيز، هشتمين نفرى است كه از خاندان بنى‌ اميه به خلافت دست يافت. وى گرچه از اين طايفه ناحق و ضد ولايت است، وليكن نسبت به خلفاى پيش از خود و پس از خود از بنى‌ اميه، نام نيكى از خود برجاى گذاشت و بسيارى از كردارهاى وى مورد ستايش دوستان و مخالفان بنى‌ اميه از جمله مورخان و سيره نگاران اهل سنت قرار گرفته است.

پدرش در سنين كودكى وى وفات يافت و سرپرستى عمر بن عبدالعزيز را عمويش عبدالملك بن مروان (پنجمين خليفه اموى) بر عهده گرفت و وى را به جمع فرزندان خود افزود و حتى بر برخى از آنان، او را ترجيح مى‌ داد. عبدالملك، دختر خود فاطمه را به عقد عمر بن عبدالعزيز درآورد.

عمر بن عبدالعزيز در 25 سالگى از سوى پسرعمويش وليد بن عبدالملك به فرماندارى مكه، مدينه و طائف منصوب گرديد و اين مقام را از سال 86 تا 93 قمرى بر عهده داشت. وى در آغاز فرماندارى خود بر حجاز، ده تن از فقهاى برجسته مدينه را گردآورد و آنان را مشاور خود ساخت و به آنان سوگند داد كه او را در احقاق حق و نهى از باطل يارى دهند و خود را موظف ساخت كه از رايزنى و پيشنهادات آنان، لحظه‌ اى غافل نسازد.

سرانجام با حسادت حجاج بن يوسف ثقفى (عامل وليد در عراق) و شكايت وى در نزد خليفه نسبت به عمر بن عبدالعزيز، مبنى بر اين كه وى مخالفان دولت بنى‌ اميه را در مكه و مدينه پناه مى‌ دهد و آنان را در ابراز عقيده خويش آزاد مى‌ گذارد، خليفه از او ناخرسند شد و وى را در سال 93 قمرى از امارت حجاز معزول ساخت و به جاى وى، عثمان بن حيان را منصوب كرد.

اما پس از آن كه سليمان بن عبدالملك به خلافت رسيد از عمر بن عبدالعزيز دلجويى كرد و وى را از مشاوران عالى‌رتبه خويش قرارداد و تلاش كرد از انديشه‌ ها و نظرات وى پيروى كند. عمر بن عبدالعزيز بر اين عقيده بود كه با سفارش‌ ها و اندرزهاى خويش، سليمان بن عبدالملك را به اصلاحات وادار و از منكرات و رفتارهاى ناپسند بازدارد.

سليمان بن عبدالملك در دهم و به روايتى در بيستم صفر سال 99 قمرى در شهر دابق در سرزمين قسرين، وفات كرد و در هنگام وفاتش طى وصيت‌ نامه اى، عمر بن عبدالعزيز را ولى‌ عهد و جانشين خود معرفى كرد.

عمر بن عبدالعزيز پس از بدست گرفتن خلافت، نخستين كارش اين بود كه هر چه از همسرش فاطمه بنت عبدالملك از قبيل جواهرات، زينت آلات، اراضى و دارايى‌ هاى ديگر در نزدش بود به بيت‌ المال بازگردانيد و به همسرش گفت: من و تو و اين اموال در يك خانه نمى‌ گنجيم! ولى هنگامى كه وفات كرد و يزيد، برادر همسرش به خلافت رسيد، همه آن دارايى‌ ها را به خواهرش بازگردانيد. فاطمه نپذيرفت و گفت: نمى‌ خواهم به هنگام زنده بودن همسرم از او اطاعت كرده باشم و پس از مرگش نافرمانى كنم. آن گاه، يزيد همه آن دارايى‌ ها را در ميان اهل خانه و كسان خود تقسيم كرد.

سرانجام عمر بن عبدالعزيز، پس از دو سال و پنج ماه خلافت در 39 سالگى بدرود حيات گفت. تاريخ درگذشت وى رجب سال 101 و بنا به روايتى جمادى سال 102 هجرى قمرى در "ديرسمعان" از مناطق شام است. عمر بن عبدالعزيز پيش از وفات به مدت بيست روز بيمار بود و پس از آن وفات كرد و در همان دير سمعان به خاك سپرده شد.

پس از او، يزيد بن عبدالملك به عنوان نهمين خليفه اموى بر تخت خلافت تكيه زد و آن چه را كه عمر بن عبدالعزيز انجام داده بود، همه را دگرگون ساخت و روش نابخردانه خلفاى پيشين بنى‌ اميه را در پيش گرفت.

پانویس

منابع

سيد تقى واردى، روز شمار تاريخ اسلام، جلد دوم، ماه صفر

منابع بیشتر

وقایع الایام شیخ عباس قمی، 10 صفر.