حبیب الله ذوالفنون
حبیب الله سلطان آبادی عراقی (۱۳۶۷-۱۲۷۸ ق) معروف به «حبیب الله ذوالفنون»، منجم و مستخرج تقویم در دوره معاصر و از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی و جهانگیرخان قشقایی بود. وی در حکمت الهی، فقه، تفسیر، ریاضیات و هیئت و نجوم، استاد بود و آن‌ها را تدریس می‌کرد.
تحصیل و استادان
حبیب الله ذوالفنون فرزند محمدجعفر اراکی در سال ۱۲۳۹ شمسی (۱۲۷۸ ق) در شهر اراک متولد شد. او به مدت بیست سال، بدون آن که استاد معیّنی داشته باشد به تحصیل علوم مختلف پرداخت. ذوالفنون سپس به نجف رفت و مدت ده سال به فراگیری زبان عربی و علوم دینی به ویژه تفسیر قرآن، همت گماشت. او در نجف به مجلس درس استادانی همچون میرزا حبیب الله رشتی، محمد فاضل شرابیانی، میرزا حسین خلیلی و سید مرتضی کشمیری پیوست.
وی سپس به ایران بازگشت و یک چند در بوشهر و شیراز و اصفهان گذراند و در اصفهان از حوزه درس بزرگانی چون میرزا جهانگیرخان قشقایی، میرزا حسن کرمانشاهی و آخوند ملافتحعلی اراکی بهره‌مند گردید. استاد ذوالفنون سپس به تهران کوچید و تا پایان عمر در این شهر به سر برد.
فعالیت‌های علمی
از شیخ حبیب الله ذوالفنون در زمینه تفسیر قرآن اثری به زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. او همچنین به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود.
استاد ذوالفنون همچنین به تحصیل و مطالعه در علم نجوم و ستاره شناسی و علوم نزدیک به آن علاقه مندی تامی نشان داده و پس از سالها مطالعه و تتبع در علم نجوم پیشرفت قابل توجهی کرده و در ردیف بزرگترین دانشمندان عصر خود قرار گرفت. ایشان درباره حرکت ماه به کشفیاتی جدید دست یافت و در این راستا جدول نجومی پیشرفته ای ترسیم کرد که حاصل بیش از چهل سال مطالعه و بررسی علمی و فکری او در علم نجوم بود. ذوالفنون عراقی مُنجّمی فاضل و مُستخرج تقویم بود و تقویم استخراجی ذوالفنون تا چندین سال در سالنامه پارس، چاپ و منتشر می‌شد.
ذوالفنون که علاوه بر نجوم در رشته ریاضیات و هندسه هم تبحر قابل توجهی پیدا کرده بود، در زمینه "تناسب مکعبات" هم به نظریات نوینی دست یافته و دیدگاههای ایشان در این باره مدتها مورد توجه و عنایت اساتید علم ریاضی و مهندسی بود.
حبیب الله ذوالفنون چندی در دارالمعلمین مرکزی و مدرسه عالی سپه‌سالار، علوم ریاضی، مثلثات کروی، علم نجوم و هیأت را تدریس کرد و آثاری را نیز از خود به یادگار گذاشت که حرکت قَمَر و دیوان اشعار از آن جمله‌اند. ذوالفنون به همراه میرزا غلامحسین رهنما، استاد عبدالعظیم قریب، فاضل تونی، عباس اقبال آشتیانی و عباسقلی خان قریب که از اساتید سرآمد آن روزگار به شمار می رفتند، اولین مدرسان و اساتید این مرکز (دارالمعلمین مرکزی) بودند. ذوالفنون در دانشسرای عالی و دانشکده الهیات دانشگاه تهران هم این علوم را تدریس می کرد.
وفات
مرحوم استاد ذوالفنون عراقی، سرانجام در سوم دی ماه ۱۳۲۶ شمسی (برابر با ۱۳۶۷ ق) در ۸۷ سالگی درگذشت و در جوار امامزاده عبدالله در شهر ری به خاک سپرده شد.
منابع
- حسن سادات ناصری، سرآمدان فرهنگ و تاریخ ایران، بخش ۱، تهران، فرهنگ و هنر، ۱۳۵۳، ص ۳۶۳.
- حسن صدیق، نامداران اراک، بی جا، بی نا، ۱۳۷۲، ص۸۲.
- محمدمهدی موحدی، زندگینامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ج۱، تهران، علوم و فنون، ۱۳۷۱، ص ۲۴۹–۲۵۱.
- قاسم صافی، گفتارهایی درباره چندتن از رجال ادب و تاریخ ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۷، ص ۱۳۶-۱۳۷.
- مظفر شاهدی، شیخ حبیب الله ذوالفنون، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: ۹ آذرماه ۱۳۹۲.
- پایگاه ساعت و تقویم روز ایران.