جلاءالعیون (کتاب)
| نویسنده | محمدباقر مجلسی |
| موضوع | زندگی‌نامه چهارده معصوم |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | سيد على اماميان |
|
| |
کتاب «جلاء العیون»، از جمله تألیفات ارزشمند علامه مجلسى (م، ۱۱۱۰ ق) است که حاوى شرح حال و تاریخ زندگى اهل بیت علیهم السلام به زبان فارسی مى‌باشد. مؤلف، شرح حال هریک از چهارده معصوم را در یک باب متعرض شده و در هر باب، در ضمن چندین فصل از ولادت، فضائل و معجزات، سیره و مکارم اخلاق و کیفیت وفات و شهادت ایشان سخن مى‌گوید.
مؤلف
محمدباقر بن محمدتقى مجلسى (۱۰۳۷- ۱۱۱۰ ق)، مشهور به «علامه مجلسى»، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است. پدر او محمدتقی مجلسی یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود.
از جمله اساتید علامه مجلسی، بزرگانی چون ملا صالح مازندرانی، فیض کاشانی و ملا خلیل قزوینی می باشند؛ و از شاگردان ایشان می توان به سید نعمت الله جزایری و میر محمدصالح خاتون آبادی اشاره کرد. او با پشتکار فراوان و حوصله پرتوانش توفیق یافت از راه تألیف و تصنیف کتابها و تدریس علوم و فنون اسلامی و تعلیم و تربیت شاگردان بسیار و اداره امور دینی شیعیان عصر خویش، خدمت سازنده ای به مردم مسلمان و شیعه ایران نمود.
کتاب بحار الأنوار علامه مجلسى، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، حلیة المتقین، حیاة القلوب و زاد المعاد را می توان نام برد.
علامه مجلسی در ۲۷ ماه مبارک رمضان سال ۱۱۱۰ هـ.ق در اصفهان به جهان باقی شتافت. آرامگاه او در کنار مسجد جامع اصفهان واقع است.
انگیزه نگارش
نویسنده در مقدمه کتاب مى‌نویسد: یکی از مسائلی که بسیار قابل اهمیت است، اطلاع بر احوال سعادت مآل پیشوایان دین و مقربان رب العالمین است که موجب قوت ایمان و یقین می شود و در هنگام نزول حوادث دوران و حدوث نوائب زمان تفکر در آلام و مصائب ایشان و راضی شدن به قضای ربانی و دفع وساوس شیطانی تأثیر عظیم دارد که در این باب کتب بسیاری به عربی و فارسی تألیف گردیده است که در کتاب بحارالانوار در چند جلد نوشته شده و همچنین در حیاة القلوب به صورت مختصر به نگارش درآمده است. اما آنچه که به خاطر فاتر رسید این است که کتاب و چیزی در این باب به لغت فارسی تألیف نماید که مقصود بر ذکر ولادت و شهادت سیدالمرسلین و ائمه طاهرین علیهم السلام بوده باشد، بر وجهی نوشته شود که همه ی خلق را از آن بهره بوده باشد و به ترجمه ی الفاظ روایات معتبره اقتصار نموده، مقید به حسن عبارات و تنوع استعارات نگردد و از غیر احادیث معتبره که از کتب افاضل محدثان امامیه رضوان الله علیهم اخذ نموده چیزی نقل نماید تا مومنان بخواندن و شنیدن آن به ثواب احیاء احادیث ائمه دین علیهم السلام که اشرف طاعات و ارفع سعادت است، فایز گردند و به محزون گردیدن و گریستن بر مصائب جلیله ی برگزیدگان رب العالمین به درجات مقربین برسند.
وى همچنین در وجه تسمیه این کتاب مى‌نویسد: چون اشک ریختن در مصائب پیشوایان دین، موجب جلاى دیده‌هاى ظاهر و باطن مؤمنین مى‌گردد، آن را «جلاء العیون» نامیدم.
محتوای کتاب
مقدمه کتاب، در بیان ثواب گریستن بر مصائب پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) است. نویسنده در این مقدمه، روایات زیادى را در فضیلت گریه بر معصومین(علیهم السلام) آورده است؛ از آن جمله روایت شیخ مفید و شیخ طوسى به سند معتبر از امام صادق (علیه السلام) است که فرمودند: هر که مهموم و مغموم باشد براى ستمى که بر ما رفته است، هر نفسى که کشد، تسبیحى در نامه عملش نوشته شود و غم او براى ما، عبادت باشد و سرّ ما را پنهان داشتن از دشمنان ما ثواب جهاد فی سبیل الله دارد.
مؤلف سپس، شرح حال هریک از چهارده معصوم را در یک باب متعرض شده است. وى معمولا در هر باب، در ضمن چندین فصل از ولادت، اسما، فضائل و معجزات، سیره و مکارم اخلاق و کیفیت وفات و شهادت معصوم مورد نظر سخن مى‌گوید.
- باب اول: در بیان ولادت و وفات اشرف کائنات و مخدوم اهل سموات و شافع روز عرصات ابوالقاسم محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و بعضی از اموال کریمه و مناقب شریفه ی آن حضرت
- باب دوم: در بیان تاریخ ولادت با سعادت و وفات و بعضی از اموال کریمه و مناقب سیده ی نساء عالمین فاطمه زهرا سلام الله علیها
- باب سوم: در بیان تاریخ ولادت و شهادت سید اوصیاء زبده ی اصفیاء اسدالله الغالب امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام
- باب چهارم: در بیان تاریخ ولادت و شهادت ثانی ائمه هدی و قرة العین محمد مصطفی صلی الله علیه و آله، امام حسن مجتبی علیه السلام
- باب پنجم: در بیان تاریخ ولادت و شهادت حضرت سیدالشهدا و خامس آل عبا و امام شهدا و پیشوای اهل صبر و ابتلا و گل بوستان رسالت و سر و جویبار امامت و خلافت امام شهید مظلوم ابی عبدالله الحسین علیه السلام و بعضی از احوال و مناقب و معجزات آن حضرت
- باب ششم: در بیان ولادت و شهادت حضرت سیدالساجدین و قبلة العارفین و قدرة الموحدین امام چهارم علی بن الحسین زین العابدین
- باب هفتم: در بیان تاریخ ولادت و وفات و بعضی از حالات در درج امامت و خلافت و مهر سپهر عصمت و جلالت امام پنجم ابی جعفر محمد بن علی باقر علوم الاولین والاخرین
- باب هشتم: در بیان تاریخ ولادت و وفات و بعضی از حالات مبین المشکلات والحقایق و موضوع المسالک والطرایق امام المغارب والمشارق امام ششم حضرت ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق علیه السلام
- باب نهم: در بیان تاریخ احوال حضرت سید بشر و شافع محشر و نوربخش شمس و قمر امام هفتم ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السلام
- باب دهم: در بیان تاریخ احوال امام اتقیا و پناه غربا و شهید زهر جفا امام هشتم حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام
- باب یازدهم: در بیان تاریخ ولادت و وفات امام عباد و نور بلاد امام نهم حضرت ابی جعفر محمد بن علی جواد علیه السلام و بیان اسم و لقب و کیفیت آن جناب
- باب دوازدهم: در بیان تاریخ ولادت گل بوستان مرتضوی امام علی بن محمد النقی علیه السلام
- باب سیزدهم: در بیان تاریخ ولادت و اسم و لقب و کیفیت امام حسن عسکری علیه السلام
- باب چهاردهم: در بیان تاریخ ولادت موفور سعادت حضرت صاحب الزمان و خلیفةالرحمن حجة بن الحسن علیه السلام است.
ویژگی‌های کتاب
کتاب «جلاء العیون» به روش کلامى-روایى تألیف شده است؛ بدون اینکه از چشم‌انداز برون‌دینى حیات معصومان مورد بررسى قرار گیرد؛ چراکه مؤلف محترم، این اثر را براى شیعیان نوشته است. هرچند در هر موضعى و موضوعى نظرات علماى اهل سنت را هم ذکر کرده است، اما آنچه از تمام مواضع نگرش نویسنده به دست مى‌آید کاملا اعتقادى و کلامى است.
نکته دیگر اینکه مؤلف محترم گو اینکه قصد داشته روایاتى را نقل کند که معصومان را موجوداتى ماوراى طبیعت نشان دهد؛ از این جهت مى‌توان استنباط کرد که مؤلف به این بزرگواران از چشم بشرى نگاه نکرده، بلکه آنان را مافوق انسان‌ها در نظر گرفته، نه انسان‌هاى مافوق. نحوه ولادت و نحوه شهادت و... این بزرگان به‌گونه‌اى ترسیم شده که خواننده گمان مى‌برد دست بشر در کار نبوده است. از این جهت اگر خواننده با مؤلف آشنایى کامل نداشته باشد و عقیده تشیع درباره جبر و اختیار و... را نداند، گمان مى‌برد که کتاب بر اساس نگرش جبرگرایانه تألیف شده است؛ درحالى‌که مذهب تشیع به «امر بین امرین» معتقد است، نه جبرگرایى.
این کتاب به‌طور ساده و روان و قابل فهم تهیه و تألیف شده و به لحاظ حجم هم به‌گونه‌اى است که خواننده را خسته نمى‌کند. به‌علاوه با بهره‌گیرى از احادیث و روایات براى مخاطب خود کاملا مفید است. به تعبیر دیگر، کتاب به روش کاملا سنتى نوشته شده و براى عموم کسانى که از این راه به دین رویکرد دارند کتاب ارزنده‌اى است.
منابع
- دائرة المعارف طهور.
- کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.