آیه 96 سوره توبه

يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى‌ عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ (96)

يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ‌: قسم مى‌خورند براى شما تا به سبب آن خشنود شويد از ايشان و از تعرض باز ايستيد. مروى است‌ «1» كه از منافقين قسم خوردند كه در هيچ سفرى از آن حضرت تخلف نكنند. حق تعالى فرمود: سوگند آنان براى طلب رضاى شما است نه براى خشنودى حق تعالى. فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ‌: پس اگر خشنود شويد اى مؤمنان از ايشان و ترك اعراض نموده، با آنها مخالطه و مجالست و مصاحبت كنيد، فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى‌ عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ‌: پس بتحقيق خداى متعال خشنود نمى‌شود از گروهى كه خارج‌

«1» منهج ج 4 ص 315.

ج5، ص 181

شوند به سوء اختيار از ايمان به كفر، و از طاعت به معصيت، يعنى رضاى شما مستلزم رضاى الهى نشود، و رضاى شما با غضب سبحانى فايده‌اى نخواهد داشت. مراد آيه شريفه نهى مؤمنان است كه از ترضيه منافقان خشنود نشوند و به عذرهاى آنها مغرور نگردند.

تبصره- طبرسى (رحمه الله) در مجمع‌ «1» فرمايد: آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه هر كه طلب كند به فعل خود رضاى مردم را و طلب ننمايد رضاى الهى را، خداى تعالى جزاى او را سخط مردم قرار دهد، چنانچه حديث نبوى صلّى اللّه عليه و آله است: قال صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: من التمس رضاء اللّه بسخط النّاس رضى اللّه عنه و ارضى عنه النّاس و من التمس رضاء النّاس بسخط اللّه سخط اللّه عليه و اسخط عليه النّاس. «2» فرمود: هر كه طلب كند رضاى الهى را به غضب مردم، يعنى كارى كند كه رضاى خدا باشد لكن مردم راضى به آن نباشند، حق تعالى از او راضى و مردم را هم از او راضى فرمايد؛ و هركه طلب كند خشنودى مردم را به غضب الهى، يعنى كارى نمايد كه رضاى مردم در آن لكن خداى تعالى راضى نباشد، حق تعالى غضب فرمايد بر او و مردم را نيز ناراضى گرداند از او.

يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبارِكُمْ وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‌ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (94) سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ جَزاءً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ (95) يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى‌ عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ (96)

جلد 2 صفحه 612

ترجمه‌

عذر مى‌آورند براى شما چون باز گرديد بسوى آنها بگو عذر نياوريد تصديق نميكنيم شما را بتحقيق خبر داد ما را خدا از خبرهاى شما و زود باشد كه به‌بيند خدا كار شما را و پيغمبرش پس باز گردانيده شويد بسوى داناى نهان و آشكار پس آگاه كند شما را بآنچه بوديد كه ميكرديد

زود باشد كه قسم خورند بخدا براى شما چون باز گرديد بسوى آنها تا صرف نظر كنيد از آنها پس صرف نظر كنيد از آنها همانا آنان پليدند و جايگاهشان دوزخ است بپاداش آنچه بودند كه كسب ميكردند

قسم ميخورند بخدا تا راضى شويد از آنها پس اگر راضى شويد از آنها پس بدرستيكه خدا راضى نمى شود از گروه متمردان.

تفسير

پس از مراجعت از جنگ تبوك منافقانيكه تخلّف از جهاد نمودند معتذر بعذرهاى غير موجّه خلاف واقعى ميشدند براى جلب رضاى پيغمبر (ص) و مسلمانان واقعى و آنحضرت مأمور شد كه صريحا بآنها بفرمايد كه بيجهت عذر براى اصلاح كار خودتان نياوريد پذيرفته نميشود و ما تصديق نميكنيم شما را خداوند ما را از باطن شما آگاه فرمود و خبر داد بما از طريق وحى كه عذرهاى شما دروغ است و بعد از اين هم اعمال شما كه كاشف از كفر و نفاق است مشهود خواهد شد و بخانواده نبوّت چه تعدّياتى خواهيد نمود و پس از آن رجوع داده شويد بخداونديكه از باطن و ظاهر شما خبر دارد كه چقدر تفاوت دارد پس متنبّه ميكند شما را بحكم خود بمقتضاى عدل براى اعمال شما و در آيه دوم خطاب به مسلمانان شده ميفرمايد كه قسم ياد ميكنند براى شما بر صدق گفتارشان در بيان عذر بعد از اين براى آنكه شما آنها را ملامت ننمائيد و صرف نظر كنيد از تقصير آنها شما هم بكلى از آنها صرف نظر كنيد و بحال خودشان واگذاريد چون ملامت و نصيحت و عتاب و خطاب بحال آنها فائده ندارد براى آنكه جنس آنان پليد است و قابل تطهير نيست و بايد بمجازات كردار خودشان در جهنم كه مقر ابدى آنها است برسند مقصود اينها از اين اعتذارها و قسم‌هاى دروغ آنستكه دل شما را بدست بياورند كه سلوك خودتان را با آنها تغيير ندهيد ولى در اين فكر خطا ميكنند چون اگر شما هم از آنها راضى شويد خدا راضى نخواهد شد و رضايت شما با نارضايتى خدا براى آنها مفيد نيست پس شما هم نبايد از آنها راضى شويد و در مجمع از پيغمبر (ص) روايت نموده كه كسى‌

جلد 2 صفحه 613

كه طلب كند رضاى خدا را بغضب خلق خداوند از او راضى ميشود و مردم را از او راضى مينمايد و كسيكه طلب كند رضاى مردم را بغضب خدا خدا بر او غضب ميفرمايد و مردم را بر او غضبناك ميكند و قمى ره فرموده بعد از مراجعت از جنگ تبوك اصحاب متعرّض منافقان ميشدند و آنها را اذيت مينمودند و آنها قسم ميخوردند كه ما بر خلاف حق اظهارى نكرديم و نميكنيم و واقعا مسلمانيم براى آنكه مسلمانان متعرض آنها نشوند پس آيه سيحلفون باللّه لكم تا آخر نازل شد و كذب آنها ظاهر گرديد.

يَحلِفُون‌َ لَكُم‌ لِتَرضَوا عَنهُم‌ فَإِن‌ تَرضَوا عَنهُم‌ فَإِن‌َّ اللّه‌َ لا يَرضي‌ عَن‌ِ القَوم‌ِ الفاسِقِين‌َ (96)

قسم‌ ياد ميكنند ‌براي‌ ‌شما‌ مؤمنين‌ ‌تا‌ اينكه‌ ‌شما‌ ‌از‌ ‌آنها‌ راضي‌ شويد ‌پس‌ ‌اگر‌ ‌شما‌ راضي‌ شويد ‌از‌ ‌آنها‌ ‌پس‌ محققا خداوند راضي‌ نميشود ‌از‌ قومي‌ ‌که‌ فاسق‌ هستند ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌در‌ مقام‌ بيان‌ اينست‌ ‌که‌ مبادا احدي‌ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌از‌ كافر و منافق‌ و ‌غير‌ مؤمن‌ راضي‌ و خشنود ‌باشد‌ زيرا يكي‌ ‌از‌ شرائط ايمان‌ بلكه‌ داخل‌ ‌در‌ ايمان‌ بلكه‌ حقيقت‌ ايمان‌ مسئله‌ تولّي‌ و تبرّي‌ ‌است‌ ‌حتي‌ ‌در‌ خبر ‌است‌ ‌از‌ امام‌ پرسيدند ‌که‌

(هل‌ الحب‌ّ و البغض‌ ‌من‌ الايمان‌ ‌فقال‌ هل‌ الايمان‌ الّا الحب‌ّ و البغض‌)

تنبيه‌‌-‌ اصل‌ حب‌ّ و بغض‌ امر قلبي‌ ‌است‌ و جزو عقائد ‌است‌ و داخل‌ ‌در‌ ايمان‌ ‌است‌، دوستي‌ ‌خدا‌ و دوستان‌ ‌خدا‌ ‌از‌ انبياء و ملائكه‌ و اوصياء انبياء و مؤمنين‌ و دشمني‌ ‌با‌ دشمنان‌ ‌خدا‌ ‌از‌ مشركين‌ و منافقين‌ و كافرين‌ و معاندين‌ و دشمني‌ دشمنان‌ دوستان‌ ‌خدا‌ مَن‌ كان‌َ عَدُوًّا لِلّه‌ِ وَ مَلائِكَتِه‌ِ وَ رُسُلِه‌ِ وَ جِبرِيل‌َ وَ مِيكال‌َ فَإِن‌َّ اللّه‌َ عَدُوٌّ لِلكافِرِين‌َ بقره‌ ‌آيه‌ 92، و ‌غير‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌از‌ آيات‌.

و اما ترتيب‌ آثار محبت‌ و عداوت‌ ‌در‌ خارج‌ ‌از‌ فروع‌ دين‌ ‌است‌ و ‌از‌ واجبات‌ شرعي‌ ‌است‌ چنانچه‌ شمردند: نماز، روزه‌، خمس‌، زكاة، حج‌، جهاد، امر بمعروف‌ و نهي‌ ‌از‌ منكر و تولّي‌ و تبرّي‌.

يَحلِفُون‌َ لَكُم‌ ‌شما‌ مؤمنين‌ ‌را‌ قسم‌ ميدهند لِتَرضَوا عَنهُم‌ ‌که‌ ‌شما‌ ‌از‌ ‌آنها‌ راضي‌ شويد فَإِن‌ تَرضَوا عَنهُم‌ ‌يعني‌ هرگز ‌از‌ ‌آنها‌ راضي‌ نشويد ‌که‌ ‌اگر‌ ‌از‌ ‌آنها‌ راضي‌ شويد بدانيد فَإِن‌َّ اللّه‌َ لا يَرضي‌ عَن‌ِ القَوم‌ِ الفاسِقِين‌َ و كسي‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌خدا‌ ‌از‌ ‌او‌ راضي‌ نباشد و عداوت‌ داشته‌ ‌باشد‌ بايد مؤمن‌ كمال‌ عداوت‌ ‌را‌ داشته‌ ‌باشد‌ و ‌از‌ ‌او‌ بيزاري‌ بجويد چنانچه‌ ‌در‌ حق‌ ابراهيم‌ ‌عليه‌ السّلام‌ نسبت‌ بعمويش‌ ‌که‌ تعبير بپدر ‌در‌ قرآن‌ فرموده‌ نظر ‌به‌ اينكه‌ شوهر مادر ‌او‌ ‌بود‌ و ‌در‌ دامن‌ ‌او‌ بزرگ‌ ‌شده‌ ‌بود‌ خطاب‌ پدر

جلد 8 - صفحه 297

ميكرد خداوند ميفرمايد فَلَمّا تَبَيَّن‌َ لَه‌ُ أَنَّه‌ُ عَدُوٌّ لِلّه‌ِ تَبَرَّأَ مِنه‌ُ همين‌ سوره‌ ‌آيه‌ 115، و مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ فاسق‌ اطلاق‌ ‌بر‌ مشرك‌ و منافق‌ و كافر و معاند و مطلق‌ ‌غير‌ مؤمن‌ ‌حتي‌ ‌بر‌ مؤمن‌ عاصي‌ ميشود بلي‌ ‌از‌ جهت‌ ايمانش‌ محبوب‌ الهي‌ ‌است‌ و ‌از‌ جهت‌ عمل‌ مبغوض‌ مگر آمرزيده‌ شود.

]

(آیه 96)- در این آیه اشاره به یکی از سوگندهای آنها شده و آن این که:

«با اصرار و سوگند از شما می‌خواهند که از آنها خشنود شوید» (یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ).

جالب این که در این مورد خداوند نمی‌فرماید: از آنها راضی نشوید، بلکه با تعبیری که بوی تهدید از آن می‌آید، می‌فرماید: «اگر هم شما از آنها راضی شوید خدا هرگز از جمعیت فاسقان راضی نخواهد شد» (فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا

ج2، ص244

یَرْضی عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِینَ)

.شک نیست آنها از نظر دینی و اخلاقی اهمیتی برای خشنودی مسلمانان قائل نبودند، بلکه می‌خواستند از این راه کدورتهای قلبی آنان را بشویند تا در آینده از عکس العملهای آنان در امان بمانند.