آیه 65 سوره آل عمران

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْراهِيمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجِيلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (65)

شأن نزول: نصاراى نجران چون به مدينه آمدند، يهودان با آنها مناظره نمودند در حق حضرت ابراهيم عليه السّلام. يهود گفتند: حضرت، يهودى بود؛ و نصارى گفتند: نصرانى بوده. به محاكمه خدمت حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمدند. حضرت فرمود: حضرت ابراهيم عليه السّلام نه يهودى بوده و نه نصرانى، بلكه مسلمان بوده و ما مسلمانان به او اولى‌تر هستيم از شما.

يهود گفتند: مگر مدعاى تو آنست كه ما در حق تو، آن گوئيم كه نصارى در حق حضرت عيسى عليه السّلام گفتند؟ نصارى گفتند: مگر مدعاى تو آنست كه ما در حق تو آن گوئيم كه يهود در باره حضرت عزير عليه السّلام گفتند؟ آيه شريفه در رد هر دو طايفه نازل شد:

يا أَهْلَ الْكِتابِ‌: اى اهل كتاب تورات و انجيل، لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْراهِيمَ‌:

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 137

چرا مجادله مى‌كنيد در دين حضرت ابراهيم عليه السّلام. شما يهودان گوئيد:

يهودى بوده، و شما نصرانيها گوئيد: نصرانى بوده، و در مقام مجادله برآمديد، وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجِيلُ‌: و حال آنكه نازل شد تورات كه يهود بر شريعت آن عمل كنند، و انجيل كه نصارى حكم آن را منقاد هستند، إِلَّا مِنْ بَعْدِهِ‌: مگر بعد از حضرت ابراهيم عليه السّلام، زيرا بعثت حضرت موسى عليه السّلام هزار سال بعد از حضرت ابراهيم عليه السّلام بوده و بعثت حضرت عيسى عليه السّلام دو هزار سال بعد بوده، بنابراين چگونه آن حضرت را نسبت به اين دو ملت توان داد؟ أَ فَلا تَعْقِلُونَ‌: آيا پس چرا تعقل نمى‌كنيد و در نمى‌يابيد اين سخن را كه دعوى چيزى مى‌كنيد كه محال است.

تنبيه: اين محاجّه، زمان حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم واقع شد، و يهود و نصاراى آن زمان، هر دو طايفه تابع دين باطل خود و مشرك بودند؛ زيرا يهود، عزير را پسر خدا؛ و نصارى، عيسى را پسر خدا مى‌دانستند، و مى‌خواستند حقانيت خود را به انتساب به حضرت ابراهيم عليه السّلام ثابت كنند، حق تعالى رد قول آنها فرمود: براى چه محاجه مى‌كنيد در حق حضرت ابراهيم عليه السّلام، و حال آنكه هنوز اين دو كتاب نازل نشده بود؟ چرا تعقل ننمائيد و سخنى را گوئيد كه عقل آن را تصديق ننمايد؛ و آن حضرت مسلمان بوده به صريح آيه شريفه: ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصْرانِيًّا وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ‌. «1» يعنى: حضرت ابراهيم عليه السّلام معتقدات حقه متفقه تمام انبياء را دارا بود، كه توحيد و اسلام باشد، و مشرك نبوده، و شما يهود و نصارى مشرك هستيد. هيچ تناسبى ميان موحد و مشرك و آن حضرت و شما نيست.

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْراهِيمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجِيلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (65)

ترجمه‌

اى اهل كتاب چرا محاجه مى‌كنيد در ابراهيم با آنكه نازل نشده است تورية و انجيل مگر بعد از او آيا تعقل نمى‌كنيد..

تفسير

گفته‌اند يهود و نصارى با يكديگر نزاع نمودند در باره ابراهيم (ع) و هر يك مدعى بودند كه ابراهيم از ماست و در نزد پيغمبر بحكميت آمدند پس اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه حضرت ابراهيم نه يهودى بوده و نه نصرانى به علت آنكه يهوديت و نصرانيت به نزول تورية و انجيل درست شده كه پيروان تورية را يهودى و تابعين انجيل را نصرانى گويند و حضرت ابراهيم دو هزار سال قبل از حضرت عيسى و هزار سال قبل از حضرت موسى بوده پس معقول نيست كه يهودى يا نصرانى باشد

جلد 1 صفحه 432

يا أَهل‌َ الكِتاب‌ِ لِم‌َ تُحَاجُّون‌َ فِي‌ إِبراهِيم‌َ وَ ما أُنزِلَت‌ِ التَّوراةُ وَ الإِنجِيل‌ُ إِلاّ مِن‌ بَعدِه‌ِ أَ فَلا تَعقِلُون‌َ (65)

اي‌ اهل‌ كتاب‌ ‌براي‌ چه‌ محاجّه‌ ميكنيد ‌در‌ مورد ابراهيم‌ (‌که‌ يهود گفتند يهودي‌ بوده‌ و نصاري‌ گفتند نصراني‌ بوده‌) و حال‌ آنكه‌ تورية (‌که‌ مبدء دين‌ يهود ‌است‌) و انجيل‌ (‌که‌ محدث‌ دين‌ نصاري‌ ‌است‌) ‌بعد‌ ‌از‌ ابراهيم‌ نازل‌ ‌شده‌ آيا تعقّل‌ نميكنيد (‌که‌ ‌در‌ زمان‌ ابراهيم‌ نه‌ موسي‌ و نه‌ عيسي‌ و نه‌ شريعه‌ ‌آنها‌ وجود داشته‌).

يا أَهل‌َ الكِتاب‌ِ لِم‌َ تُحَاجُّون‌َ فِي‌ إِبراهِيم‌َ محاجّه‌ باب‌ مفاعله‌ طرفين‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌هر‌ كدام‌ اقامه‌ حجت‌ ‌بر‌ ديگري‌ ميكنند و ‌اينکه‌ اشاره‌ باينست‌ ‌که‌ يهود مدّعي‌ بودند ‌که‌ ابراهيم‌ ‌از‌ ماست‌ و متدين‌ بدين‌ ماست‌ و نصاري‌ ميگفتند ‌از‌ ماست‌ و متدين‌

جلد 4 - صفحه 238

بدين‌ ماست‌ ‌با‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ دو دعوي‌ بي‌ دليل‌ و مجرّد ادّعاء ‌است‌ و ‌از‌ روي‌ بي‌ علمي‌ ‌است‌ چنانچه‌ بيانش‌ ميآيد بعلاوه‌ دليل‌ ‌بر‌ بطلان‌ ‌هر‌ دو دعوي‌ داريم‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ ما أُنزِلَت‌ِ التَّوراةُ وَ الإِنجِيل‌ُ إِلّا مِن‌ بَعدِه‌ِ تورية ‌بر‌ حضرت‌ موسي‌ و انجيل‌ ‌بر‌ عيسي‌ و ‌اينکه‌ دو پيغمبر زمانشان‌ بسيار متأخر ‌از‌ زمان‌ ابراهيم‌ بوده‌ و مشرع‌ دين‌ يهود موسي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ و دين‌ نصاري‌ عيسي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ بوده‌ ‌پس‌ ‌در‌ زمان‌ ابراهيم‌ نه‌ دين‌ يهود و نه‌ دين‌ نصاري‌ بوده‌ و ‌اينکه‌ يك‌ دليل‌ واضح‌ روشني‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ عاقلي‌ درك‌ ميكند، لذا ميفرمايد أَ فَلا تَعقِلُون‌َ كسي‌ ‌که‌ دعوي‌ داشته‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ‌بر‌ تمام‌ عقلاء فسادش‌ ظاهر ‌باشد‌ ‌از‌ روي‌ بي‌خرديست‌.

]

اشاره

(آیه 65)

شأن نزول:

در اخبار اسلامی آمده است که دانشمندان یهود و نصارای نجران نزد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به گفتگو و نزاع در باره حضرت ابراهیم برخاستند، یهود می‌گفتند: او تنها یهودی بود و نصاری می‌گفتند: او فقط نصرانی بود (به این ترتیب هر کدام مدعی بودند که او از ما است) این آیه و سه آیه بعد از آن نازل شد و آنها را در این ادعاهای بی‌اساس تکذیب کرد.

تفسیر:

در ادامه بحثهای مربوط به اهل کتاب در این آیه روی سخن را به آنها کرده می‌فرماید: «ای اهل کتاب چرا در باره ابراهیم به گفتگو و نزاع می‌پردازید (و هر کدام او را از خود می‌دانید) در حالی که تورات و انجیل بعد از او نازل شده (و دوران او قبل از موسی و مسیح بود) آیا اندیشه نمی‌کنید؟» (یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِی إِبْراهِیمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجِیلُ إِلَّا مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ).