آیه 45 سوره بقره
| <<44 | آیه 45 سوره بقره | 46>> | |||||||||||||||
| |||||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و یاری جویید از خدا به صبر و نماز، که نماز (با حضور قلب) امری بسیار بزرگ و دشوار است مگر بر خداپرستان فروتن.
از صبر و نماز [برای حل مشکلات خود و پاک ماندن از آلودگی ها و رسیدن به رحمت حق] کمک بخواهید و بی تردید این کار جز بر کسانی که در برابر حق قلبی فروتن دارند دشوار و گران است.
از شكيبايى و نماز يارى جوييد. و به راستى اين [كار] گران است، مگر بر فروتنان:
از شكيبايى و نماز يارى جوييد. و اين دو، كارى دشوارند، جز براى اهل خشوع:
از صبر و نماز یاری جوئید؛ (و با استقامت و مهار هوسهای درونی و توجه به پروردگار، نیرو بگیرید؛) و این کار، جز برای خاشعان، گران است.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
صبر: استقامت. صبر در هر كار به معنى استقامت در آن كار است.
خاشعين: خشوع: تذلل و تواضع، در تواضع قلبى و ظاهرى بكار رود، اصل آن نرمش است.
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.
شأن نزول:
«شیخ طوسی» گوید: جبائى گويد: اين آيه براى مسلمين نازل شده نه از براى اهل كتاب، طبرى و رمانى گويند: خطاب به اهل كتاب است و شامل مؤمنين هم مي‌گردد. ولى اقوى آنست كه خطاب به جميع مكلفين باشد زيرا دليلى بر تخصيص آن نداريم بلكه آيه اقتضاى عموم دارد.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«45» وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ
واز صبر ونماز يارى جوييد واين كار جز براى خاشعان، گران وسنگين است.
نکته ها
هر چند اين آيه به دنبال خطاب‌هايى كه به يهود شده آمده است، ولى مخاطب آن همه‌ى مردم هستند. در روايات مى‌خوانيم كه حضرت على عليه السلام هرگاه مسئله‌ى مهمى برايشان رخ مى‌داد به نماز مى‌ايستادند واين آيه را تلاوت مى‌كردند.
در روايتى از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نقل شده، كه صبر بر سه نوع است: 1. صبر در برابر مصيبت. 2. صبر در برابر معصيت. 3. صبر در برابر عبادت. «1» بنابراين آنچه در روايات آمده كه مراد از صبر در اين آيه روزه است، اشاره به يكى از مصاديق صبر دارد.
نماز براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و امثال او نور چشم است «2» ولكن براى بعضى‌ها كه خشوع ندارند، همچون بارى سنگين است. خشوع، مربوط به قلب و روح و خضوع، مربوط به اعضاى بدن است.
نمازِ با توجّه، انسان را به ياد قدرت بى‌نهايت خدا مى‌اندازد و غير او را هر چه باشد كوچك جلوه مى‌دهد. مِهر او را در دل زياد مى‌كند، روحيّه‌ى توكّل را تقويت مى‌كند وانسان را از وابستگى‌هاى مادّى مى‌رهاند. همه‌ى اين آثار، انسان را در برابر مشكلات مقاوم مى‌سازد.
صبر و مقاومت، كليد تمام عبادات است. فرشتگان به اهل بهشت سلام مى‌كنند، امّا نه به خاطر عبادت و نماز و حج و زكات آنان، بلكه به خاطر مقاومت و پايدارى آنها؛ «سلام
«1». بحار، ج 71، ص 77.
«2». بحار، ج 16، ص 249.
جلد 1 - صفحه 108
عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ» «1» چون اگر مقاومت نباشد، نماز وجهاد وحج وزكات نيز وجود نخواهد داشت. حتّى شرط رسيدن به مقام هدايت و رهبرى الهى، صبر است؛ «جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا» «2»
خاطره
شاعرى به نام نجاشى، كه يكى از دوستداران حضرت على عليه السلام بود، در ماه رمضان شراب خورد. به دستور امام، هشتاد ضربه تازيانه به او زدند وبيست ضربه نيز به خاطر ارتكاب گناه در ماه رمضان اضافه زدند. او ناراحت شد و به معاويه پيوست و عليه حضرت شعر گفت! اطرافيانِ نجاشى كه قبيله‌اى مهم در كوفه بودند از على عليه السلام گلايه كردند كه چرا ياران خود را نگه نمى‌دارد؟! طارق‌بن عبداللّه رئيس آنها با ناراحتى به امام گفت: شما چرا بين دوست و بيگانه تفاوت قائل نمى‌شويد؟ شخصى همانند نجاشى نبايد شلّاق بخورد، ما اين گونه رفتار را تحمّل نمى‌كنيم. امام در جواب او اين آيه را تلاوت فرمود: «وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ» طارق نيز به معاويه پيوست. «3»
بنابراين گرچه آيه درباره نماز است، ولى در موارد مشابه مى‌توان از آيات قرآن استمداد كرد.
پیام ها
1- صبر ونماز، دو اهرم نيرومند در برابر مشكلات است. «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ ...»
2- هر چه در آستان خدا اظهار عجز و بندگى بيشتر كنيم، امدادهاى او را بيشتر دريافت كرده و بر مشكلات پيروز خواهيم شد. «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»
3- استعانت از خداوند در آيه‌ى «إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» منافاتى با استعانت از آنچه به دستور اوست، ندارد. «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ»
4- سنگين بودن نماز، گاهى نشانه‌ى تكبّر در برابر خداست. «لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ»
«1». رعد، 24.
«2». سجده، 24.
«3». بحار، ج 33، ص 273.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 109
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعِينَ (45)
بعد از آن امر فرمايد به استعانت جستن به صبر و صلاة كه:
وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ: و طلب يارى نمائيد در حوائج و مهمات دنيا و آخرت به صبر در ناملايمات در اداى تكليفات، از اتيان واجبات و ترك محرّمات، و همچنين به نماز كه اشرف عبادات و اعظم قربات است. و از ائمه هدى عليهم السّلام مروى است كه مراد به صبر در اين آيه
«1» بحار الانوار، جلد 71، صفحه 7، حديث 8 (با اندكى تفاوت)
«2» تفسير نور الثقلين، جلد اوّل، صفحه 63، حديث 170.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 136
شريفه روزه مى‌باشد.
تنبيه: در اين آيه شريفه آگاه فرمايد مؤمنين را به دو وسيله عظيم عبادى روزه و نماز.
اما روزه: موجب ارتقاء است از حضيض حظوظ نفس بهيمه، به اوج تشبه به ملائكه روحانيه، بلكه سبب اتصاف به صفات الهيه باشد. و لذا متضمن است صفات بسيارى را از كسر شهوت و تصفيه نفس از اخلاق رذيله حرص و حسد و كبر و كينه و غير آن و اطلاع از حال بينوايان.
اما نماز: افضل قربات و اكمل طاعات، و عبادت قلبى و قالبى و وجودى و عدمى و جامع عبادات نفسيه و بدنيه است، از طهارت و ستر و اظهار خضوع به جوارح و توجه به درگاه خالق و محاربه با شيطان و مناجات با قاضى الحاجات؛ و كفايت مهمّات و دفع ملمّات باشد.
عياشى از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده كه فرمود: ما يمنع احدكم اذا دخل عليه غمّ من عموم الدّنيا ان يتوضّأ ثمّ يدخل مسجده فيركع ركعتين فيدعوا اللّه فيها؟ اما سمعت اللّه يقول «و استعينوا بالصّبر و الصّلوة» «1».
يعنى: چه منع كند يكى از شما را هرگاه غمى از غمهاى دنيا بر او وارد شود، وضو بسازد و داخل مسجد خود شده دو ركعت نماز بجاى آرد و دعا نمايد تا خدا رفع غم او فرمايد؟ آيا نشنيدى كه خدا فرمود: «استعانت جوئيد به صبر و صلاة». وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ: و به درستى كه استعانت به صبر و صلاة هر آينه بزرگ و دشوار و سنگين است بر اشخاص، مگر بر متواضعان و فروتنان از ترس خدا و انس گرفتگان به طاعت. و آنها مؤمنانند كه نفسهاى ايشان به پرستش الهى و اوامر و نواهى سبحانى معتاد شده، با وجود بر اين در مقابل رياضات نفس كشيده عطيات و افاضات از جانب واهب العطيات به ايشان رسيده و مى‌رسد.
تحقيق: فرق ميان خضوع و خشوع آنست كه خشوع در بدن و چشم و
«1» تفسير عياشى، جلد اوّل، صفحه 43، حديث 39.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 137
صوت است، و لكن خضوع در بدن است. چنانچه روايت شده كه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مردى را ديد در نماز با ريش خود بازى مى‌كند، فرمود: لو خشع قلبه لخشعت جوارحه «1». اگر خاشع بود قلب او، هر آينه خاشع بود جوارحش. اين حديث دلالت دارد بر اينكه خشوع در نماز در قلب و جوارح است. اما در قلب، اعراض از ماسواى حضرت احديت و توجه تام به درگاه معبود به حق است. و اما خشوع به جوارح، پوشيدن چشم و ترك التفات و فعل عبث باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعِينَ (45)
ترجمه
و كمك بجوئيد بشكيبائى و نماز و همانا آن هر آينه بزرگ است مگر بر صاحبان خشوع..
تفسير
يعنى كمك بجوئيد بصبر بر ترك معصيت و فعل طاعت و تحمل مصيبت براى وصول بروضه رضوان و نعيم جنان و در كافى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه مراد از صبر در اين آيه روزه است و در فقيه و عياشى نيز از آنحضرت نقل نموده بعلاوه نقل نمودند كه فرمود وقتى وارد شود بر مرد حادثه شديدى بايد روزه بگيرد چون خداوند فرموده كمك بجوئيد بصبر و نماز و مراد از صبر روزه است و عياشى از امام كاظم (ع) نيز اين روايت را نقل نموده و نيز كمك بجوئيد بنمازهاى پنجگانه و صلوات بر محمد و آل او عليهم السلام فيض ره فرموده و هر نماز واجب و مستحبى زيرا در مجمع و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه فرمود چه چيز باز ميدارد شما را از آنكه چون هم و غمى از امور دنيا بشما روى نمايد وضو بگيريد و داخل در نماز خانه خودتان بشويد و دو ركعت نماز بخوانيد و بخواهيد از خداوند كه رفع هم و غم شما را بنمايد آيا نشنيديد فرمان الهى را در استعانت بصبر و نماز و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه امير المؤمنين (ع) وقتى از امرى خائف ميشد توسل بنماز مينمود و اين آيه را تلاوت مى‌فرمود و همانا نماز هر آينه عظيم و گران است مگر بر صاحبان خشوع و خشيت و خوف الهى چون زحمتش از ساير عبادات بيشتر است براى آنكه در شبانه روزى پنج مرتبه امتثال بايد نمود و باين جهت از بين عبادات تخصيص بذكر يافته بعلاوه عمود دين و شرط قبول ساير اعمال و معراج مؤمن و ناهى از فحشاء و منكر است و باين نكته در.
تفسير امام اختصاص بنمازهاى پنجگانه داده شد چون نمازهاى ديگر اعم از واجب
جلد 1 صفحه 75
و مستحب سنگين و شاق نيست و مراد از كبيره سنگين و شاق است چنانچه خود فيض ره تفسير فرموده بنابر اين مرجع ضمير در كلمه انّها صلاة است چنانچه قمى فرموده و در تفسير امام (ع) بيان شده است و بعضى مرجع را استعانت بصبر و صلاة گرفته‌اند و اينكه بر خاشعان آسان است براى آنستكه آنان از ثمرات اطاعت آگاهند و خود را در حضور محبوب حقيقى مى‌بينند و مشغول بصحبت با او ميدانند و از اين لذت ميبرند و سرگرم براز و نيازند لذا احساس زحمت عبادت را نميكنند چنانچه پيغمبر اكرم در موقع اذان ببلال ميفرمود آسايش ما را فراهم نما مقصودش آن بود كه او اذان بگويد و حضرت نماز بجاى آورد و ميفرمود من از دنياى شما سه چيز را دوست دارم بوى خوش و زنان و نور چشمم كه در نماز است از اينجا معلوم ميشود كه حضرت بواسطه انس بنماز همانطور كه بطبع دنيوى از بوى خوش و زن لذت ميبرده از نماز هم لذتى فوق آن برايش حاصل مى‌شده بلكه ميتوان گفت اگر كسى برياضت نفس خود را معتاد بعبادت نمايد مى‌فهمد كه لذت مناجات با قاضى الحاجات فوق تمام لذائذ دنيوى است خداوند اين مقام را روزى فرمايد و حلاوت عبادت و مناجات خود را به ما بچشاند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ استَعِينُوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاّ عَلَي الخاشِعِين‌َ (45)
(و طلب ياري كنيد بصبر و نماز و همانا اينکه صبر و نماز سنگين است مگر بر كساني که خاشع باشند) صبر بمعني حبس نفس است بر چيزي که كاره باشد يا از چيزي که مايل باشد و براي آن اقسامي است که هر كدام باسم خاص گفته ميشود: مثلا صبر از شهوات نفساني عفت است، صبر بر كظم غيظ، حلم است، صبر از فضول عيش، زهد است، صبر بر حفظ اسرار، كتمان سرّ است، صبر بر انجام تكاليف شرعي طاعت است، صبر در ميدان جنگ، شجاعت است و غير اينها از موارد ديگر و آيات و اخبار در فضيلت صبر بسيار است: مانند آيه شريفه إِنَّما يُوَفَّي الصّابِرُون‌َ أَجرَهُم بِغَيرِ حِساب‌ٍ«1» و آيه شريفه وَ لَنَجزِيَن‌َّ الَّذِين‌َ صَبَرُوا أَجرَهُم بِأَحسَن‌ِ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ«2» و آيه شريفه إِن‌َّ اللّه‌َ مَع‌َ الصّابِرِين‌َ«3» و آيه شريفه وَ بَشِّرِ الصّابِرِين‌َ الَّذِين‌َ إِذا أَصابَتهُم مُصِيبَةٌ قالُوا إِنّا لِلّه‌ِ وَ إِنّا إِلَيه‌ِ راجِعُون‌َ أُولئِك‌َ عَلَيهِم صَلَوات‌ٌ مِن رَبِّهِم وَ رَحمَةٌ«4» و غير اينها از آيات ديگر و از پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده که فرمود «
5» الصبر نصف الايمان»«
و نيز فرمود «
6» الصبر كنز من كنوز الجنة»«
و نيز فرمود «
7» الصبر من الايمان بمنزلة الرأس من الجسد»«
و از امير المؤمنين عليه السّلام روايت شده که فرمود «
8» بني الايمان علي اربع دعائم اليقين و الصبر و الجهاد و العدل الي آخر الحديث»«
و از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده که فرمود «
الصبر ثلاثة، صبر عند المصيبة
1- الزمر آيه 13
2- النحل آيه 98
3- الانفال آيه 48
[.....]
4- البقرة آيه 151- 152
5- جامع السعادات ص 568
6- جامع السعادات ص 568
7- جامع السعادات ص 568
8- كافي باب الايمان
1»
جلد 2 - صفحه 20
الله‌و صبر علي الطاعة و صبر عن المعصية، الحديث»«
و غير اينها از اخبار ديگر و صبر در اينکه آيه و همچنين آيه شريفه يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا استَعِينُوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاةِ«2» در كافي و غير آن بصوم و روزه تفسير شده، و چنانچه مكرر تذكر داده‌ايم تفسيرهايي که در لسان اخبار است از باب بيان مصداق ميباشد و منافات با عموم و اطلاق آيات ندارد.
و وجه استعانت بصبر اينست که در هر كاري اگر انسان با استقامت و پشت كار وارد شود و از حوادث و پيش آمدها از ميدان در نرود و عوائق و موانع را يكي پس از ديگري پشت سر اندازد البته موفق ميشود از اينکه جهت گفته‌اند «
الصبر مفتاح الفرج
» و فوائد نماز در ذيل آيه شريفه وَ يُقِيمُون‌َ الصَّلاةَ بيان شد«3» و فوائد روزه نيز در ذيل تفسير آيه شريفه كُتِب‌َ عَلَيكُم‌ُ الصِّيام‌ُ بيان خواهد شد انشاء اللّه تعالي.
و اختلاف مفسرين در اينكه خطاب در آيه شريفه ببني اسرائيل است يا مؤمنين يا اينكه خطاب عام است، بي مورد است و چنانچه گفته‌ايم خطابات قرآن شامل جميع مكلفين اعم از مشافهين و موجودين و غير موجودين زمان خطاب است، بلي ممكن است شأن نزول در مورد بني اسرائيل باشد چنانچه از سياق آيات معلوم ميشود ولي اينکه معني بعموم و اطلاق آيه ضرر نميزند.
وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلّا عَلَي الخاشِعِين‌َ در مرجع ضمير «انّها» بعضي گفتند صلوة است براي اينكه نزديكتر است، و بعضي گفتند استقامت است که از «استعينوا» استفاده ميشود.
ولي ظاهر اينست که مرجع ضمير، صبر و صلوة است و اينگونه ضمير مفرد
1- جامع السعادات ص 567
2- بقره آيه 148
3- مجلد اول ص 150
جلد 2 - صفحه 21
بجاي تثنيه در قرآن بسيار است مانند وَ الَّذِين‌َ يَكنِزُون‌َ الذَّهَب‌َ وَ الفِضَّةَ وَ لا يُنفِقُونَها فِي سَبِيل‌ِ اللّه‌ِ«1» و مانند وَ إِذا رَأَوا تِجارَةً أَو لَهواً انفَضُّوا إِلَيها«2» و مثل وَ اللّه‌ُ وَ رَسُولُه‌ُ أَحَق‌ُّ أَن يُرضُوه‌ُ«3» و كبيرة بمعني ثقيل و سنگين است، و صبر بهر معنايي که حمل شود و همچنين نماز براي بسياري از مردم سنگين است و لذا ديده ميشود با اينكه تحمل مشاق زيادي را در امر دنيا مينمايد خواندن دو ركعت نماز براي آن مثل كوه است و همچنين روزه و ساير وظائف ديني، و تنها براي خاشعين و كساني که از خدا و روز جزاء خوف و ترس، و بعظمت پروردگار معرفت دارند سهل و آسان است، و خشوع با خضوع قريب المعني است که توجه بخدا داشته باشد و از ما سواي او صرفنظر كند و خضوع راجع باعضاء و جوارح است که اشتغال بغير انجام مراد حق تعالي نداشته باشد.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 45)- قرآن برای این که انسان بتواند بر امیال و خواسته‌های دل پیروز گردد و حبّ جاه و مقام را از سر بیرون کند در این آیه چنین می‌گوید: «از صبر و نماز یاری جویید» و با استقامت و کنترل خویشتن بر هوسهای درونی پیروز شوید (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ). سپس اضافه می‌کند: «این کار جز برای خاشعان سنگین و گران است» (وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 111.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 11.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.