آیه 22 سوره حدید

ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ «22»

بعد از تبيين ثواب به طاعات، بيان طوارى مصائب و ابتلائات را فرمايد:

ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ: نرسد و نخواهد رسيد هيچ بليه و داهيه‌اى: فِي الْأَرْضِ‌:

در زمين مانند قحطى و گرانى و نقصان اموال و زراعات و ميوه‌جات و غير آن، وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ‌: و نه در نفسهاى شما مانند امراض و آلام و غموم و موت اقربا و احبّا و انواع عاهات و آفات و غير آن، إِلَّا فِي كِتابٍ‌: مگر آنكه ثبت كرده شده است در لوح محفوظ، مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها: پيش از آنكه بيافرينيم نفسها را يا زمين را، يا مصيبت را تا ملائكه به آن استدلال كنند بر آنكه خداوند سبحان، عالم بالذات و حقايق اشياء را پيش از وقوع آن مى‌داند. إِنَّ ذلِكَ‌: بدرستى كه اثبات مصائب در لوح محفوظ و ايجاد آن در آن با وجود بسيارى آن، عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ: بر خدا آسان است جهت غناى سبحانى در آن از عده و مده، اگرچه دشوار است بر بندگان.

(آية 23)

سابِقُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ «21» ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ «22» لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ «23» الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ «24» لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ «25»

ترجمه‌

57/ 25- 21

پيشى بگيريد بر يكديگر بسوى آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن مانند وسعت آسمان و زمين است آماده شده براى آنانكه ايمان آوردند بخدا و پيمبرانش اينست فضل خدا عطا ميكند آنرا بهر كه بخواهد و خداوند صاحب تفضّل بزرگ است‌

نمى‌رسد هيچ مصيبتى در زمين و نه در نفوس شما مگر آنكه در كتابى است پيش از آنكه بيافرينيم آنها را همانا اين بر خدا آسان است‌

تا غمگين نشويد بر آنچه فوت شد از شما و شاد نشويد بآنچه داد شما را و خدا دوست ندارد هيچ متكبّر فخر كننده را

آنانكه بخل ميكنند و امر ميكنند مردم را به بخل و هر كه رو گردان شود پس همانا خدا او است بى‌نياز ستوده‌

بتحقيق فرستاديم پيغمبران خود را با دلائل روشن و فرستاديم با ايشان كتاب و ميزان را تا قيام نمايند مردم بعدل و نازل نموديم آهن را كه در آن عذابى سخت است و منفعتها براى مردم و تا معلوم كند خدا كسى را كه يارى ميكند او و پيغمبرانش را با آنكه غائبند همانا خدا نيرومند توانا است.

تفسير

خداوند متعال بعد از مذمّت از اقبال بدنيا ترغيب فرموده اقبال بآخرت را باين تقريب كه سبقت گيريد بر يكديگر بجانب آمرزش خدا و تحصيل رضاى او چون بنده هر قدر مراقب رفتار خود باشد باز خالى از قصور و تقصير نيست و بشتابيد بسوى بهشتى كه وسعت و فراخى آن مانند وسعت و گنجايش آسمان و زمين است و اينك در باطن اين عالم موجود ميباشد و معدّ و مهيّا و آماده براى اهل‌

جلد 5 صفحه 150

ايمان بخدا و پيمبران و اوصياء ايشان است يا بهشتى كه پهناى آن مانند پهناى آسمان و زمين است وقتى آن دو مبسوط شوند و در ازاى آنرا جز خدا كسى نداند و فعلا مهيّا و آماده شده براى اهل ايمان در آسمان هفتم و بعدا فانى و دو مرتبه موجود ميشود بخواست خداوند چنانچه مفسّرين فرموده‌اند و در هر حال بهشت جاويد با اين عرض و طول در مقابل اعمال ناچيز بندگان نيست بلكه بتفضّل و عنايت الهى است و آنان بآن اعمال هم بلطف او و بيان احكام و توفيق طاعت موفق شدند پس همه بتفضّل الهى است كه بهر كس خواسته فرموده و او صاحب فضل بى‌نهايت است قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كمترين اهل بهشت از حيث منزل كسى است كه منزلى دارد كه اگر تمام جن و انس بر او وارد شوند وسعت دارد از جهت خوردنى و آشاميدنى چنانچه در سوره حج گذشت و هر مصيبت و بلائى كه مردم بآن مبتلا شوند خواه مالى و زمينى باشد از قبيل خشكى و قحطى و آفت زدگى و خواه جانى و بدنى مانند مرض و عيب و نقص و ماتم‌زدگى و غيرها در لوح محفوظ و كتاب مرقوم الهى ثبت شده و مقدّر بتقدير او است قبل از آنكه خداوند نفوس بندگانرا ايجاد فرمايد و اين ثبت و تقدير با زيادى آن براى خدا آسان است و نتيجه آن آنست كه بندگان وقتى بدانند هر چه هست از نعمت و نقمت و بلا و محنت و مرض و عافيت بتقدير الهى است محزون نميشوند بآنچه از دستشان رفته و خوشحال نميشوند بآنچه بدستشان رسيده يا خدا بآنها داده چون أتاكم بقصر بمعناى اتيان نه اعطاء نيز قرائت شده و آن مناسب‌تر است براى معادل شدن با فاتكم كه در جمله سابقه ذكر شده است و بر حسب روايات ائمه اطهار اين خلق كه عدم حزن از بلا و عدم سر و راز عطا باشد از لوازم زهد در دنيا است كه عقلا و شرعا ممدوح است و عكس آن كه جزع در مصائب و سرور مفرط از مواهب و مناصب و مال و جاه دنيوى است بسيار مذموم است و لازمه آن تكبر و افتخار نمودن بر غير است باين عناوين و خداوند هيچ متكبّر و مفاخرى را دوست ندارد و از لوازم محبّت مفرط بمال و جاه دنيوى بخل نمودن از انفاق آن دو است در راه خدا و امر نمودن مردم را قولا و عملا ببخل و آن از بدترين رذائل اخلاقى است كه شخص بسبب آن از رحمت خدا دور

جلد 5 صفحه 151

و منفور خلق حتّى اهل و عيال ميشود و كسى كه باين دستورات پشت كند و عمل ننمايد بخودش ستم نموده خدا بى‌نياز از اعمال بندگان و اخلاق آنها است چون غنىّ بالذّات و حميد و محمود و ستوده و پسنديده در تمام صفات و افعال است و بنابر اين قول خداوند الّذين يبخلون و يأمرون الناس بالبخل محتمل است بدل از كلّ مختال فخور باشد و محتمل است مبتدا باشد كه خبر آن حذف شده براى دلالت كلام بعد بر آن و خداوند براى لطفيكه به بندگان دارد پيغمبران را با معجزات ظاهره فرستاده و نازل فرموده با ايشان كتاب سماوى و قانون عدل الهى را كه مستفاد از كتاب است بوسيله امام چنانچه قمى ره نقل فرموده كه ميزان امام است و بعضى گفته‌اند خداوند از آسمان ترازو براى انبيا فرستاده كه بآن وزن شود اشياء و در جوامع آنرا نسبت بحضرت نوح نقل نموده كه جبرئيل براى او ترازو آورد و گفت قومت را امر نما بآن وزن نمايند و نيز خداوند نازل فرموده فيض وجود را از عالم بالا بمراتب ادنى كه از آن جمله آهن است كه آلات حرب از آن ساخته ميشود و منافع وجود آن در دنيا بسيار است و كمتر صنعتى است كه آهن در آن بكار نرود در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه خداوند عز و جل نازل نموده است چهار بركت را از آسمان بزمين و آن آهن است و آتش و آب و نمك و ظاهرا مراد از آسمان جهت اعلى است و در بعضى از روايات ذكر شده كه ذو الفقار امير المؤمنين آهنى است كه خداوند آنرا از آسمان نازل فرمود براى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و او آنرا بآن حضرت داد كه با دشمنان خدا جنگ كند و در هر حال نزول و ايجاد آهن براى آن بود كه مردم از آن منتفع شوند و براى آنكه مجاهدين در راه خدا و نصرت انبياء عليهم السّلام از غير آنها ممتاز گردند در خارج و باين صفت مشهود حضرت احديّت شوند و معلوم گردد كه چه كس مؤمن بغيب است كه خداى ناديده و پيغمبران را در حال حضور و غيابشان يكسان نصرت مينمايد و آلات آهنين را در قتل اعداء آنان بكار ميبرد و پوشيده نماند كه خدا توانا و نيرومند و قوى و غالب و قاهر است و احتياج بنصرت بندگان ندارد و براى آنكه مردم بكمال لايق خودشان برسند و بعزت دنيا و ثواب آخرت نائل شوند آنانرا دعوت بايمان و جهاد با كفار

جلد 5 صفحه 152

ميفرمايد.

ما أَصاب‌َ مِن‌ مُصِيبَةٍ فِي‌ الأَرض‌ِ وَ لا فِي‌ أَنفُسِكُم‌ إِلاّ فِي‌ كِتاب‌ٍ مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ نَبرَأَها إِن‌َّ ذلِك‌َ عَلَي‌ اللّه‌ِ يَسِيرٌ «22»

اصابه‌ نميكند مصيبتي‌ ‌در‌ زمين‌ و نه‌ ‌در‌ نفوس‌ ‌شما‌ مگر ‌در‌ كتاب‌ ‌است‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ آنكه‌ ظاهر كنيم‌ ‌آن‌ ‌را‌ بدرستي‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ ‌بر‌ خداوند سهل‌ و آسان‌ ‌است‌.

ما أَصابَكُم‌ مِن‌ مُصِيبَةٍ ماء نافيه‌ و اصابه مصيبت‌ بلاهاي‌ نازله‌ ‌است‌.

فِي‌ الأَرض‌ِ ‌که‌ گفتند

دار بالبلاء محفوفة

بالاخص‌ّ امروزه‌ مثل‌ ‌اينکه‌ تصادفات‌ و ظلم‌ها و قحطي‌ و گراني‌ و زلزله‌ و برق‌ و شدت‌ سرما و درماندگي‌ها و بي‌چارگي‌ها و احراق‌ها و ساير انواع‌ بلاها.

جلد 16 - صفحه 437

وَ لا فِي‌ أَنفُسِكُم‌ مثل‌ امرض‌ ‌که‌ چه‌ اندازه‌ فراوان‌ ‌شده‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌هر‌ محكمه‌ بايد نمره‌ گرفت‌ ‌براي‌ چند روز ‌بعد‌ و مريضخانه‌ها ‌که‌ مملو ‌است‌ ‌از‌ مرضي‌ و ديگر جاي‌ مريض‌ ندارند و گرفتاري‌ اولاد ‌ يا ‌ فقدان‌ ‌آنها‌ و هموم‌ و غموم‌ و اضطراب‌ و توحش‌ و اشباه‌ اينها هيچكدام‌ ‌از‌ ‌آنها‌ نيست‌.

إِلّا فِي‌ كِتاب‌ٍ ‌که‌ لوح‌ محفوظ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ ثبت‌ ‌شده‌ ‌است‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ خلقت‌ عالم‌ ‌تا‌ انقراض‌ دنيا آنچه‌ واقع‌ شدني‌ ‌است‌ و خداوند ميداند و بسياري‌ ‌از‌ ملائكه‌ و انبياء و رسل‌ و ائمّه‌ اطهار ‌هم‌ ميدانند و منشأ تمام‌ ‌آنها‌ اعمال‌ زشت‌ بني‌ آدم‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد: وَ ما أَصابَكُم‌ مِن‌ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَت‌ أَيدِيكُم‌ وَ يَعفُوا عَن‌ كَثِيرٍ شوري‌ آيه 29 و بسا ‌براي‌ امتحان‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌براي‌ ارتفاع‌ درجه‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌براي‌ كفّاره گناهان‌ ‌است‌ و مغفرت‌ الهي‌.

مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ نَبرَأَها ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ آنكه‌ ظاهر و بارز كنيم‌ ‌آن‌ ‌را‌ و ‌اينکه‌ امر ‌بر‌ خداوند سهل‌ و آسان‌ ‌است‌.

إِن‌َّ ذلِك‌َ عَلَي‌ اللّه‌ِ يَسِيرٌ هيچ‌ امري‌ ‌بر‌ خداي‌ متعال‌ صعب‌ و دشوار نيست‌ و احتياج‌ ‌به‌ اسباب‌ و مقدّمات‌ ندارد إِنَّما أَمرُه‌ُ إِذا أَرادَ شَيئاً أَن‌ يَقُول‌َ لَه‌ُ كُن‌ فَيَكُون‌ُ يس‌ آيه 82.

]

(آیه 22)- سپس برای تأکید بیشتر در زمینه عدم دلبستگی به دنیا، و شاد نشدن به اقبال آن، و غمگین نگشتن به ادبار آن، می‌افزاید: «هیچ مصیبتی (ناخواسته) در زمین و نه در وجود شما روی نمی‌دهد مگر این که همه آنها قبل از آن که زمین را بیافرینیم در لوح محفوظ ثبت است، و این امر برای خداوند آسان است» (ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ).

ج5، ص107

آری! مصائبی که در زمین رخ می‌دهد همچون زلزله‌ها و سیلها و طوفانها و همچنین مصائبی که در نفوس انسانها واقع می‌شود مانند مرگ و میرها، و انواع حوادث دردناکی که دامان انسان را می‌گیرد همه آنها از قبل مقدر شده است، و در لوح محفوظ ثبت است.

ولی باید توجه داشت که مصائبی که در این آیه به آن اشاره شده، تنها مصائبی است که به هیچ وجه قابل اجتناب نیست و مولود اعمال انسانها نمی‌باشد و گر نه مصیبتها، و ناکامیهایی که تنها معلول گناهان و سهل‌انگاری خود انسان است، راه مقابله با آنها موضع گیری صحیح در برنامه‌های زندگی است.

و منظور از «لوح محفوظ» علم بی‌پایان خداوند است، و یا صفحه جهان خلقت و نظام علت و معلول که آن نیز مصداق علم فعلی خداوند است.