آیه 145 سوره نساء

إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً (145)

«1» بحار الانوار، جلد 56، صفحه 33.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 622

إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ: بدرستى كه منافقان در طبقه زيرين آتش، يعنى در قعر جهنم باشند. پس عذاب آنها از كفار بيشتر است. و اين به جهت آنست كه به قلب، كافرند، و كفر را با خداع و مكر و استهزاء جمع نموده، لذا اخبث كفره‌اند. و تسميه طبقات هفتگانه جهنم به دركات، به سبب آنست كه متدارك و متتابعند بعضى فوق بعضى ديگر.

در كشف الاسرار آورده كه: چون منافقين را به جهنم حكم كنند و ايشان را به دركه اول درآورند، مالك گويد: اى آتش، بگير ايشان را. آتش گويد:

حكم ما بر زبان است و زبان آنها به كلمه توحيد بوده، هر چند به مجاز مى‌گفتند، ما در سوختن ايشان دخالت نكنيم و به همين منوال در هر دركه، آتش از احراق آنها ابا كند تا به دركه هفتم رسند. آتش آن دركه گويد: حكم ما بر دل است نه بر زبان، بياريد تا نشانه كفر و ايمان ايشان را ببينيم. چون در دل آنها نظر كند، جز نشانه شرك نباشد. آتش در ايشان پيچد و ابد الاباد در عذاب بمانند.

وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً: و هرگز نيابى تو براى ايشان ناصرى كه حمايت نموده آنها را، از دركه بيرون آورد. در خبر است كه حق تعالى در اين دركه تابوتهاى آتشين وضع فرموده و آن جاى منافقان است. از عبد اللّه عمر نقل است كه: سه گروهند روز قيامت عذاب آنها بيشتر از كسان ديگر باشد: منافقان، و كافران به مائده عيسى عليه السّلام، و آل فرعون؛ چه در باره منافقان فرموده: إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ. و در حق كافران به مائده عيسى عليه السّلام فرموده: فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ‌: و در شأن آل فرعون فرموده: أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ‌.

تبصره: آيه شريفه شامل است عموم مكلفين را تا روز قيامت، زيرا آيات الهى عبرت به عموم لفظ است نه خصوص سبب. پس هر كه به صفت نفاق باشد، مقر او در درك اسفل جحيم است.

و در حديث آمده: ثلث من كان فيه فهو منافق و ان صام و صلّى و زعم انّه مسلم اذا

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 623

حدّث كذب و اذا وعد اخلف و اذا ائتمن خان. «1» يعنى: سه خصلت است در هر كه باشد منافق است، اگرچه روزه دارد و نماز گزارد و ادعاى اسلام كند:

اول- آنكه چون سخن گويد، دروغ باشد. دوم- آنكه چون وعده‌اى كند، خلاف نمايد. سوم- چون او را امين دانند، خيانت كند.

اين از باب تشبيه و تغليظ است و حقيقتا از منافقان نيست و مستوجب عذاب آنها نخواهد بود. و اين عذاب اسفل دركات براى كسى است كه مظهر ايمان و مبطن كفر باشد و با صفت كفر و نفاق بميرد، كه اگر از آن توبه نمايند و به اخلاص ايمان آرند، از جمله اهل ايمان باشند، چنانچه مى‌فرمايد:

إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً (145)

ترجمه‌

همانا منافقان در طبقه آخرين از آتشند و هرگز نيابى از براى آنها ياورى..

تفسير

پناه ميبريم بخدا جهنم دركات و مراتبى دارد پى در پى كه از اعلى باسفل مرتب شده است مانند بهشت كه درجاتى دارد و از ادنى با على مرتب است و درك اسفل در قعر جهنم است كه آتش آن سوزان‌تر و عذاب آن شديدتر است و آن جايگاه منافقان است زيرا آنها علاوه بر كفر خدعه و مكر با خدا و استهزاء بدين نموده‌اند پس حال آنها بدتر از كفار است و بهيچ وجه خلاصى از براى آنها متصور نيست و اين مراتب را دركات ناميده‌اند براى آنكه از اعمال آنها برايشان تدارك ديده شده است.

إِن‌َّ المُنافِقِين‌َ فِي‌ الدَّرك‌ِ الأَسفَل‌ِ مِن‌َ النّارِ وَ لَن‌ تَجِدَ لَهُم‌ نَصِيراً (145)

‌از‌ ‌براي‌ آتش‌ دركاتيست‌ و ابوابي‌ ‌که‌ ‌هر‌ قسمت‌ ‌از‌ كفار و معاندين‌ ‌در‌ يك‌ درك‌ و ‌از‌ يك‌ باب‌ وارد ميشوند بمراتب‌ كفر و عناد و ‌هر‌ طبقه‌ عذاب‌ ‌آنها‌ سخت‌تر ‌از‌ طبقه‌ ‌ما فوق‌ و خفيف‌تر ‌از‌ طبقه‌ ‌ما دون‌ ‌است‌ ‌تا‌ منتهي‌ شود بطبقه‌ هفتم‌ ‌که‌ ‌از‌ همه‌ عذاب‌ ‌آن‌ سخت‌تر ‌است‌ و جاي‌ منافقين‌ ‌است‌ زيرا ‌آنها‌ ‌هم‌ كافر هستند باطنا و ‌هم‌ منافق‌ بعلاوه‌ نفاق‌ و مضرتهايي‌ ‌که‌ ‌از‌ ناحيه‌ ‌آنها‌ ‌بر‌ اسلام‌ و مسلمين‌ متوجه‌ ميشود ‌در‌ ‌آيه‌ شريفه‌ لَها سَبعَةُ أَبواب‌ٍ لِكُل‌ِّ باب‌ٍ مِنهُم‌ جُزءٌ مَقسُوم‌ٌ حجر ‌آيه‌ 44 و ‌در‌ تفسير ويل‌ دارد ‌که‌ چاهي‌ ‌است‌ ‌در‌ قعر جهنم‌ ‌که‌ تمام‌ آتش‌ جهنم‌ ‌از‌ ‌آن‌ چاه‌ بيرون‌ ميآيد و ‌در‌ قعر ‌آن‌ چاه‌ تابوتي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ چهارده‌ نفر معذب‌ هستند هفت‌ نفر ‌از‌ پيشينيان‌ مثل‌: شداد، نمرود، فرعون‌. و هفت‌ نفر ‌از‌ پسينيان‌ مثل‌:

اول‌ و ثاني‌ و ثالث‌ و ‌من‌ يحذوا حذوهم‌. و بالجمله‌ ‌هر‌ چه‌ كفر و عناد و ظلم‌ و تعدي‌ و نفاق‌ بيشتر عذاب‌ سخت‌تر ‌است‌ اعاذنا اللّه‌ ‌من‌ العذاب‌. چنانچه‌ ‌در‌ بهشت‌ ‌هم‌ درجاتيست‌ ‌هر‌ چه‌ ايمان‌ و اخلاق‌ و تقوي‌ و عمل‌ صالح‌ بهتر ‌باشد‌ درجات‌ بالاتر ‌است‌ ‌تا‌ برسد بدرجه‌ اعلا ‌که‌ خاص‌ ‌محمّد‌ و آل‌ ‌او‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌است‌.

وَ لَن‌ تَجِدَ لَهُم‌ نَصِيراً ممكن‌ ‌است‌ ‌در‌ ساير طبقات‌ كفار و معاندين‌ بعضي‌ بواسطه‌ قصور مثل‌ اطفال‌ و بعض‌ نساء و ضعفاء العقول‌ نجات‌ ‌از‌ عذاب‌ داشته‌ باشند

جلد 6 - صفحه 251

ولي‌ منافق‌ قصوري‌ ‌در‌ ‌آن‌ تعقّل‌ نميشود لذا ناصر و شفيعي‌ و وسيله‌ نجاتي‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ نيست‌.

(آیه 145)

در این آیه برای روشن ساختن حال منافقانی که این دسته از مسلمانان غافل، طوق دوستی آنان را بر گردن می نهند، می فرماید: «منافقان در پایینترین و نازلترین مراحل دوزخ قرار دارند و هیچ گونه یاوری برای آنها نخواهی یافت» (إِنَّ المُنافِقِینَ فِی الدَّرکِ الأَسفَلِ مِنَ النّارِ وَ لَن تَجِدَ لَهُم نَصِیراً).

از این آیه به خوبی استفاده می شود که از نظر اسلام نفاق بدترین انواع کفر، و منافقان دورترین مردم از خدا هستند، و به همین دلیل جایگاه آنها بدترین و پستترین نقطه دوزخ است.