پرسش:عیدالزهرا سنت است یا بدعت؟

عید الزهرا(س) یا فَرحة الزهرا(س)، مراسمی است که برخی شیعیان در سالروز قتل خلیفه دوم در نهم ربیع الاول برگزار می‌کنند. این افراد به حدیث رفع قلم استناد کرده و عمل خود را از مصادیق تبری دانسته‌اند. فقهای شیعه این حدیث را جعلی دانسته و آن‌را مخالف اعتقادات شیعه می‌دانند. عموم شیعیان بر این باورند، که این عمل مخالف سیره اهل‌بیت(ع) بوده است؛ همچنین سالروز قتل خلیفه دوم در نهم ربیع را رد کرده‌اند.

مفهوم شناسی

سنت در اصطلاح دینی، به گفتار، رفتار و تقریر پیامبر(ص) گفته می‌شود. شیعیان قول، فعل و تقریر سایر معصومان(ع) را نیز سنت می‌دانند. به این معنا که بر اساس دیدگاه شیعه اگر چهارده معصوم(ع) مطلبی را گفته یا عمل کرده‌ باشند و یا دیگری انجام داد و آن را تأیید یا رد نکرده باشند، به آن سنت گفته می‌شود.

سید مرتضی فقیه و متکلم شیعی، بدعت را به‌معنای اضافه یا کم‌کردن چیزی به دین، دانسته است. مانند آنکه عبادتی را که در دین نیامده است، جزو مناسک توصیه‌شده در دین بدانیم. محمدباقر مجلسی بدعت را به‌وجودآمدن چیزی در دین، پس از پیامبر اسلام(ص) می‌داند که از آن نهی شده یا درخصوص آن روایتی نباشد.

عید الزهراء مراسم خاصی است که در روز نهم ربیع بمناسبت قتل خلیفه دوم، توسط برخی شیعیان گرفته می‌شود.

دلایل مشروعیت برگزاری مراسم عیدالزهراء

حدیث رفع‌القلم درباره نهم ربیع‌الاول

حدیث رفع قلم مهمترین دلیل قائلان به برگزاری جشن عید الزهراء است. علامه مجلسی در روایتی از احمد بن اسحاق نقل می‌کند، روز نهم ربیع امام هادی(ع) را در حال انجام اعمال عید دیده است. امام(ع) از قول پیامبر(ص) نقل می‌کند که برای این روز فضایل زیادی وجود دارد و دلیل آن‌ را قتل یکی از منافقان و دشمنان خدا عنوان می‌‌کند. در ادامه این روایت بر عید بودن روز کشته شدن عُمَر بن خطاب، تأکید می‌شود. همچنین برای این روز نام‌هایی از جمله، روز غدیر دوم، برداشته شدن قلم، عید‌الله الاکبر، روز شادی شیعه و روز سُرور اهل‌بیت(ع) ذکر می‌شود.

«تبرّی» و پیروی از اهل‌بیت(ع) در شادی از مرگ خلیفه دوم

موافقان معتقدند نهم ربیع‌الاول سال‌روز قتل خلیفه دوم، به دست ابولؤلؤ، است. [اهل بیت|اهل‌بیت(ع)]] در این روز از مرگ قاتل حضرت فاطمه(س) مسرورند. و شیعیان نیز باید در شادی و اندوه با اهل‌بیت(ع) هماهنگ باشند؛ آنان بوسیله گرفتن جشن و مراسم خاصی، مسئله تبری را زنده نگه‌می‌دارند. این مجالس را نه تنها منافی با دین نمی‌دانند بلکه از شعائر مذهبی و موجب تقرب و حتی گرفتن حاجت از معصومان(ع) می‌دانند.

دلایل مخالفان مراسم عیدالزهراء

آیت الله مكارم شيرازى از فقهای شیعه، مراسمی را که بهمراه انجام حرام و گناه است را در هيچ زمانى مجاز ندانسته‌ و تولی را از این طریق صحیح نمی‌داند.

سنت اهل‌بیت(ع) نهی از توهین به مخالفان

پیامبر اکرم(ص) بطور صریح اعلام کرده است، برای لعن و نفرین برانگیخته نشده‌ام. اهل‌بیت(ع) هم مخالف با سب و لعن، مخالفان بودند. در روایتی آمده است، امام صادق(ع) وقتی آگاه می‌شود، مردی در مسجد آشکارا به دشمنانشان توهین کرده‌است، به سبب این کارش او را لعن می‌کند و کار او را زمینه ساز تعرض به اهل‌بیت(ع) می‌داند. امامان معصوم(ع) همواره در روایات پیروان خود را به مدارا و رفتار نیکو با اهل سنت فرا می‌خواندند.

اشکالات حدیث «رفع‌القلم»

برخی علماء این روایت را از نظر متن و سند ضعیف معرفی کرده و معتقدند مؤلف این اخبار مجهول، بدون بررسی اعتبار سند و متن، این احادیث را تدوین کرده‌است.

عبارت «یوم رفع القلم»، اگر به معنای روزی است که گناهان در آن روز نوشته نمی‌شود و مردم در انجام‌دادن هر گناهی آزادند؛ چنین مطلبی با صریح روایات، در تعارض است:

[اهل بیت|اهل‌بیت(ع)]]، عامل تقرب به ولایت را، عمل صالح، پرهیزکاری و دوری از گناه دانسته‌اند؛ همچنین نهم ربیع‌الاول را روز زهد، بازگشت به سوی خداوند و روز تزکیه نفس خوانده‌‌اند؛ و تحقق زهد و تقوا با آزادی هر عمل و هر گناهی در این روز که موجب تجری در گناه است، جمع‌شدنی نیست.
برخی روایات متعلق حکم رفع‌القلم را مختص نهم ربیع، قید نکرده‌اند. امام رضا(ع) معنای رفع قلم را اینگونه بیان می‌کند که خداوند گناهان شیعیان را به سبب سختی‌ها و رنج‌هایی که در راه تقیه و مذهب اهل‌بیت(ع) می‌بینند؛ از بین می‌برد و فرصتی را برای توبه آنان فراهم می‌کند. از این سنت الهی با عنوان تکفیر بمعنای محو شدن گناهان، یاد می‌شود.

دروغ بودن قتل خلیفه دوم در روز نهم ربیع‌الاول

منابع تاریخی روز قتل خلیفه دوم را ۲۶ یا ۲۹ ذی‌الحجه سال۲۳ق نوشته‌اند. علامه مجلسی به نقل از شیخ مفید می‌نویسد، عُمَر بن خطاب در ۲۶ ذی‌الحجه سال ۲۳ق، ضربه خورد و در ۲۹ ذی‌الحجه از دنیا رفت و همه شیعه و سنی بر این مطلب اجماع دارند. همچنین ادعای برخی از شیعیان که گمان کرده‌اند نهم ربیع روز قتل خلیفه دوم است را رد کرده‌است. چنانچه ابن ادریس حلّی در السرائر و کفعمی در المصباح تصریح کرده‌اند، کسی که گمان کند عُمَر در نهم ربیع‌الاول کشته شده به اجماع منابع تاریخی به خطا رفته‌است.

نهم ربیع روز امامت امام زمان(عج)

سید ابن طاووس در کتاب الاقبال آورده است، روز نهم ربیع آغاز امامت امام مهدی(عج) و دلیل مسرت و شادی شیعیان است؛ زیرا هشتم ربیع‌الاول وفات امام حسن عسکری(ع) است. این روز عید بزرگی نزد شیعیان به شمار می‌رود. پس انفاق در این روز باعث آمرزیده شدن گناهان می‌شود؛ اطعام مومنان و خشنودکردن آنان استحباب زیادی دارد؛ همچنین پوشیدن لباس‌های نو و شکر و عبادت خداوند در این روز توصیه شده است.
رسول جعفریان پژوهشگر معاصر بر این باور است که آنچه موجب شده تا روز نهم ربيع به روز قتل خليفه شهرت يابد، قتل عمر بن سعد، فرمانده لشكر يزيد در اين روز به دست مختار ثقفى بوده، كه به سبب شباهت نام او و خليفه دوم، بعدها به اشتباه اين روز به روز قتل عمر بن خطاب شهرت یابد.

پانویس

↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.
↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.
↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.
↑ سیدمرتضی، رسائل، بی‌تا، ج۲، ص۲۶۴.
↑ خویی، صراط‌النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۲۸.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۲۰۲و۲۰۳.
↑ مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۲۰ـ۱۲۹؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۷۲ـ۳۷۸.
↑ نجفی و وکیلی، تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع، ۱۳۸۹ش، ص۵۲.
↑ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۲۳.
↑ نجفی و وکیلی، تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع، ۱۳۸۹ش، ص۷۴و۷۵.
↑ آقابابایی، مرد غیرتمند ایرانی، بی‌تا، ص۷و۸؛ فاطمی، غدیر ثانی، بی‌تا، ص۳۵و۳۶.
↑ مسائلی، نهم ربیع جهالتها خسارتها، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۸.
↑ قمی، سفینه البحار، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۶۸۱.
↑ منقری، وقعه صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۲، ص۳۹۹.
↑ صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۳۱.
↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲ـ۱۴؛ مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۲۱۷.
↑ صافی گلپایگانی، مجموعه رسائل، بی‌تا، ج۲، ص۳۹۵.
↑ طوسی، امالی، ۱۳۷۶، ص۷۲۲.
↑ مجلسی، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۲۸.
↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۱؛ صدوق،‌ فضائل الشیعه، ۱۳۸۸ش، ح۴۳.
↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۱.
↑ سبحانی، محاضرات فی الالهیات، بی‌تا، ص۴۵۱.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۱، ج۲، ص۱۵۹؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۰۲.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۱۹.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۱۹.
↑ ابن‌ادریس حلّی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ۴۱۹؛ عاملی کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۱۰و۵۱۱.
↑ ابن‌طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۱۴.
↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰۳.
↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۸.
↑ جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۷۸۰.

منابع

قرآن کریم.

ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، نشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
ابن‌طاووس، رضی‌الدین علی، الاقبال بالأعمال الحسنه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
آقابابایی، مهدی، مرد غیرتمند ایرانی، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، بی‌تا.
جزائری، نعمت الله بن عبد الله، انوار‌النعمانیه، بیروت، دار‌القاریه، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش.
خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الامام خوئی، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام خوئی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات، تلخیص ربانی گلپایگانی، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
سیدمرتضی، رسائل، قم، دارالقرآن، خیام، بی‌تا.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مجموعه رسائل، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ‏تصحیح علی‌اکبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات فی دین الامامیه، به ترجمه سید محمدعلی حسنی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۷۹ق.
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
صدوق، محمد بن علی، فضائل الشیعه، ترجمه امیر توحیدی، تهران، منیر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، قم، رضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
فاطمی، علی، غدیر ثانی؛ روز نهم ربیع، مکمل غدیر اول و روز اظهار تبرا، سایت شیعه‌نیوز و شیعه‌تیوب، ناشر دیجیتالی: اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، بی‌تا.
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات الهادی، چاپ هجدهم، ۱۳۸۳ش.
قمی، عباس، سفینة البحار، قم، اسوه، چاپ ششم، ۱۳۹۲ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۸ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار‌الاحیاء التراث، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
مجلسی، محمد باقر، زاد العماد، بیروت، موسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
مسائلی، مهدی، نهم ربیع جهالتها خسارتها، قم، وثوق، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، به ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، الاعلام الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
منقری، نصر ابن مزاحم، وقعة صفین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
نجفی، مسلم؛ وکیلی، هادی، تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع، در: تاریخ و فرهنگ، ش۴، ص۵۱-۸۲، ۱۳۸۹ش.
یعقوبی، احمد ابن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، به ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۱ش.

آیا می‌دانستید که...

جدیدترین پرسش‌ها

درگاه:پرسش/آیا می‌دانستید

پرسش:چرا امام علی(ع) فرزندان خود را به ابوبكر، عمر و عثمان نامگذاری کرد؟
پرسش:آیا حضرت ابراهیم(ع) برای بخشیده شدن قوم لوط تلاشی داشت؟
پرسش:خدیجه(س) چگونه با ثروت خود سبب پیشرفت اسلام شد؟
پرسش:آیا چله گرفتن برای ترک گناه توصیه شده است؟
پرسش:شیوه حکومت‌داری سلمان بر مدائن چگونه بود؟

[1] مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.

[2] مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.

[3] مظفر، اصول الفقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۳.

[4] سیدمرتضی، رسائل، بی‌تا، ج۲، ص۲۶۴.

[5] خویی، صراط‌النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۲۸.

[6] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۲۰۲و۲۰۳.

[7] مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۲۰ـ۱۲۹؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۷۲ـ۳۷۸.

[8] نجفی و وکیلی، تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع، ۱۳۸۹ش، ص۵۲.

[9] ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۲۳.

[10] نجفی و وکیلی، تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع، ۱۳۸۹ش، ص۷۴و۷۵.

[11] آقابابایی، مرد غیرتمند ایرانی، بی‌تا، ص۷و۸؛ فاطمی، غدیر ثانی، بی‌تا، ص۳۵و۳۶.

[12] مسائلی، نهم ربیع جهالتها خسارتها، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۸.

[13] قمی، سفینه البحار، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۶۸۱.

[14] منقری، وقعه صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۲، ص۳۹۹.

[15] صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۳۱.

[16] کلینی، کافی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲ـ۱۴؛ مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۲۱۷.

[17] صافی گلپایگانی، مجموعه رسائل، بی‌تا، ج۲، ص۳۹۵.

[18] طوسی، امالی، ۱۳۷۶، ص۷۲۲.

[19] مجلسی، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۲۸.

[20] صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۱؛ صدوق،‌ فضائل الشیعه، ۱۳۸۸ش، ح۴۳.

[21] صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۱.

[22] سبحانی، محاضرات فی الالهیات، بی‌تا، ص۴۵۱.

[23] یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۱، ج۲، ص۱۵۹؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۰۲.

[24] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۱۹.

[25] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۱۹.

[26] ابن‌ادریس حلّی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ۴۱۹؛ عاملی کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۱۰و۵۱۱.

[27] ابن‌طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۱۴.

[28] کلینی، کافی، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰۳.

[29] قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۸.

[30] جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۷۸۰.