سید هادی خسروشاهی

سید هادی خسروشاهی (۱۳۱۷-۱۳۹۸ش) مجتهد، نویسنده، مترجم و تاریخ‌نگار شیعه بود. او در حوزه علمیه قم نزد آیت‌الله بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی شاگردی کرد و از استادان خود اجازه اجتهاد یا روایت دریافت نمود.

خسروشاهی از فعالان انقلاب اسلامی ایران بود و پیش از انقلاب ۱۳۵۷ش به‌دست حکومت پهلوی زندانی و تبعید شد. وی پس از انقلاب، دو سال نماینده امام خمینی در وزارت ارشاد بود و سپس به‌مدت پنج سال سفیر ایران در واتیکان شد. او همچنین نماینده مردم تهران دور اول و دوم مجلس خبرگان رهبری بود و سه سال نمایندگی ایران در مصر را برعهده داشت و در کنار آن فعالیت‌های تقریب بین‌المذاهبی هم انجام می‌داد.

سید هادی خسروشاهی آثار متعددی در زمینه علوم اسلامی در قالب تألیف کتاب، ترجمه و تصحیح دارد. بیشتر آثار او درباره مسائل فرهنگی، اجتماعى و سیاسى است. مجموعه ۲۶ جلدی حدیث روزگار او به خاطراتی از شخصیت‌ها و نیز معرفی جریان‌های معاصر می‌پردازد. خسروشاهی همچنین مؤسس مرکز بررسی‌های اسلامی است که در زمینه گردآوری مجموعه آثار متفکران و نیز معرفی جریان‌های معاصر فعالیت می‌کند. او در ۸ اسفند سال ۱۳۹۸ش درگذشت.

زندگی‌نامه

سید هادی خسروشاهی در سال ۱۳۱۷ شمسی در تبریز به‌دنیا آمد. پدرش سید مرتضی خسروشاهی(۱۲۶۱-۱۳۳۲ش) از عالمان تبریز بود که در حرم امام علی(ع) مدفون است. سید هادی تحصیلات مقدماتی را در تبریز آغاز کرد و پس از درگذشت پدرش در سال ۱۳۳۲ش برای ادامه تحصیل به قم رفت و در حوزه علمیه این شهر مشغول شد. او نزد آیت‌الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایی و سید محمدکاظم شریعتمداری شاگردی کرد. همچنین گفته شده او در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف نیز تحصیل کرد.

خسروشاهی از امام خمینی، سید ابوالقاسم خویی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدکاظم شریعتمداری، سید محمدهادی میلانی، سید محمدصادق روحانی، آقا بزرگ تهرانی، مرتضی حائری، سید احمد زنجانی، میرزا عبدالجواد جبل‌عاملی و میرزا ابوالفضل زاهدی قمی اجازه اجتهاد یا روایت دریافت کرد.

خسروشاهی، داماد سید محمدصادق روحانی بود.

وفات

سید هادی خسروشاهی در ۸ اسفند ۱۳۹۸ش بر اثر کرونا در تهران درگذشت و در ۱۱ اسفند در قبرستان بهشت معصومه قم دفن شد.

فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی

سید هادی خسروشاهی از مخالفان علیه حکومت پهلوی بود. او با سید ابوالقاسم کاشانی، سید محمود طالقانی و نواب صفوی ارتباط داشت و پیش از انقلاب اسلامی بارها در قم، تهران و تبریز دستگیر یا زندانی شده بود. او سه سال در انارک تبعید بود و در سال ۱۳۵۷ش آزاد شد. هم‌زمان با او در انارک آیت‌الله مکارم شیرازی و سید مرتضی پسندیده نیز تبعید بودند. او از نخستین فعالان دارالتبلیغ و مؤسسه در راه حق نیز بود.

سید هادی خسروشاهی پس از انقلاب اسلامی، دو سال نمایندگی امام خمینی در وزارت ارشاد ملی را بر عهده داشت. امام خمینی در تیرماه ۱۳۵۸ش او را به نمایندگی خود در این وزارتخانه منصوب کرد. خسروشاهی همچنین نماینده مردم تهران در دور اول و دوم مجلس خبرگان رهبری بود.

سفیر ایران در واتیکان

خسروشاهی پنج سال سفیر ایران در واتیکان بود. تأسیس مرکز فرهنگی اروپا در رُم، تأسیس ماهنامه‌های اینکوایری (Inquiry) و افریکن ایوِنتس (African Events) به زبان انگلیسی و تأسیس هفته‌نامه العالم به زبان عربی در لندن از فعالیت‌های او در این دوره به شمار می‌رود که با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد انجام گرفت. او پس از بازگشت از واتیکان به‌عنوان مشاور وزیر در وزارت خارجه مشغول شد و در دانشكده حقوق و علوم سياسى و دانشكده روابط بين‌الملل وزارت امور خارجه نیز تدريس می‌کرد.

راه‌اندازی مرکز بررسی‌های اسلامی

سید هادی خسروشاهی در سال ۱۳۵۲ش مرکز بررسی‌های اسلامی را راه‌اندازی کرد. این مرکز، آثار علامه طباطبایی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، سید غلامرضا سعیدی و سید هادی خسروشاهی را جمع‌آوری و تدوین کرده است. انتشار نشریه‌های فرهنگنامه بعثت از ۱۳۵۸ش و فصلنامه تاریخ و فرهنگ معاصر در سال ۱۳۷۱ش، تهیه مجموعه حرکت‌های اسلامی معاصر، مجموعه اسناد انقلاب اسلامی ایران، انتشار خاطرات برخی از شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و راه‌اندازى كتابخانه عمومى در منطقه پردیسان قم از دیگر فعالیت‌های این مؤسسه است.

فعالیت‌های تقریبی

خسروشاهی از اعضای مجمع عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود. او همچنین از مدافعان تقریب مذاهب اسلامی به شمار می‌رفت و با محمدتقی قمی مؤسس دارالتقریب قاهره مکاتباتی انجام داد. او در سه سالی که ریاست نمایندگی ایران در مصر را برعهده داشت، در راستای تقریب مذاهب اسلامی فعالیت‌ می‌کرد. دیدار با شیخ الازهر و مقامات سیاسی و علمی مصر، مصاحبه‌های تلویزیونی و مطبوعاتی، سخنرانی در همایش‌ها و تألیف و انتشار کتاب‌هایی با رویکرد تقریبی در مصر از جمله آنهاست.

گفته شده او در کنگره‌ها یا کنفرانس‌هایی که در کشورهای انگلستان، آلمان، سوئیس، ایتالیا، لبنان، ترکیه، قطر، سوریه، عربستان، الجزایر، مصر و پاکستان برگزار می‌شد، نماینده امام خمینی یا حوزه علمیه قم بوده است. او به زبان‌های فارسی، انگلیسی، ایتالیایی، عربی و ترکی استانبولی آشنایی داشت.

نظرات و اندیشه‌ها

خسروشاهی معتقد بود که تاریخ‌نگار هیچ‏‌گاه نمی‌‏تواند بی‌طرف باشد و هر مورخی، بنا به ساخت و بافت وجودی خود، دارای موضعی درباره حوادث گوناگون است و این امر، برخلاف ادعاهای بی‏‌طرفانه بودن مؤلف، در لابه‌‏لای سطور کتاب‏‌های تاریخ دیده می‌شود و مورخان با به ‏کارگیری ذهنیت‌‏ها و یا برداشت‏‌های خود در عمل نشان می‏‌دهند که بی‏‌طرف نبوده‏‌اند.

همچنین از نظر او تاریخ حوادث پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ش باید توسط کسانی که خود در صحنه بوده‏‏‏‏‏‌اند، نوشته شود، چراکه در غیر این صورت یا توسط افراد مُغرض و معارض نوشته خواهد شد و یا به تدریج فراموش می‌‏‏‏‏‏شود. او همچنین تاریخ‌‏نویسی خارجی‌ها درباره مسائل جامعه ایران را «تاریخ‏‌نگاری استعماری» می‌نامید و معتقد بود داوری یک خارجی درباره تاریخ معاصر ایران، مشکوک و غیرقابل قبول و فاقد ارزش تاریخی است.

آثار

سید هادی خسروشاهی آثار متعددی در زمینه علوم اسلامی در قالب تألیف کتاب، ترجمه و تصحیح دارد. بیشتر کتاب‌های او درباره مسائل فرهنگی، اجتماعى و سیاسى است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نسخه دیجیتال آثار وی را منتشر کرده است. برخی از آثار او عبارتند از:

• حدیث روزگار: مجموعه ۲۶ جلدی درباره خاطراتی از شخصیت‌ها و نیز معرفی جریان‌های معاصر از جمله: سید ابوالقاسم کاشانی، امام خمینی، علامه طباطبایی، سید محمود طالقانی، سید مرتضی عسکری، امام موسی صدر، سید علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، علی مشکینی، نواب صفوی، سید جلال‌الدین آشتیانی، شهدای حرب و محراب، ابراهیم یزدی، محمدعلی جمال‌زاده، حسن ترابی (سودان)، روژه گارودی (فرانسه)، احمد بن بِلّا (الجزایر)، مبارزان ملی و مذهبی، نشریات مخفی حوزه علمیه قم، مشروطه مشروعه و علمای تبریز، تاریخ‌نگاری معاصر و کودتای ۲۸ مرداد، طرح مرکز فرهنگی اسلامی اروپا، سازمان‌ها و احزاب سیاسی دوران انقلاب اسلامی، حزب خلق مسلمان، مجموعه‌ای خاطرات از آغاز زندگی تا سال ۱۳۳۳ش و خاطرات مکتوب.
• ترجمه و تحقيق «امام علی صدای عدالت انسانی» نوشته جرج جرداق.
• أهْلُ البَیْت فی مِصْر مجموعه مقالاتی به زبان عربی از برخی نویسندگان معاصر عرب که سید هادی خسروشاهی آن‌را گردآوری کرده است. این اثر درباره مقابر و مشاهد منسوب به خاندان پیامبر(ص) در کشور مصر است.

از سید هادی خسروشاهی بیش از یکصد مقاله در نشریاتی همچون مکتب اسلام، مکتب تشیع، معارف جعفری، راه حق، ندای حق، نسل نو و روزنامه اطلاعات منتشر شده است.

پانویس

منابع