نهج الحق و کشف الصدق (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی (متوفای ۷۲۶ ق) |
| موضوع | کلام |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الکتاب اللبنانی |
نَهْجُ الحَقّ و کَشْفُ الصّدق کتابی کلامی به زبان عربی تألیف علامه حلی متوفای ۷۲۶ق و از کتاب‌های استدلالی اعتقادی شیعه است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده تا موارد اختلاف اهل سنت با قرآن و سنت در اصول و فروع دین را بیان کند و حقانیت تشیع را با بیان ادلّه اثبات نماید. این کتاب علاوه بر مباحث اعتقادی، به بخشی از مباحث فقهی و اصول فقه هم پرداخته است. فضل بن روزبهان اصفهانی از اهل سنت، بر این کتاب نقدی نگاشته و آن را «اِبْطُال الْباطل و اِهْمالُ کَشْفِ العاطِل» نام نهاده؛ قاضی سید نوراللَّه شوشتری نیز کتاب او را نقض نموده و اثر خویش را «احقاق الحق» نامیده است. محمد حسن مظفر نیز در اثبات عقاید شیعیِ نهج الحق و نقد و رد دیدگاه‌های فضل بن روزبهان کتاب دلائل الصدق لنهج الحق را نگاشته است.
درباره مؤلف
ابومنصور جمال‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی معروف به علامه حلّی، از بزرگ‌ترین عالمان شیعه است. پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ قمری که مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت، مردم علامه حلی را برای این امر مهم مناسب یافتند و او در ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت. مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدا بنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تالیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است.
انگیزه نگارش
اولجایتو پس از آنکه به مذهب تشیع گروید از علامه حلی برای حضور در مقر حکومت دعوت کرد، از او درخواست نمود کتابی برایش بنویسد و در آن ادله عقلی و نقلی شیعه را بیان کند. علامه نیز در اجابت سلطان کتاب «نهج الحق و کشف الصدق» را تألیف کرد و برای سلطان هدیه برد.علامه در پایان کتاب نیز تصریح کرده که این مجموعه مختصر به این سبب تنظیم کرده که نمونه‌هایی از مخالفت پیشوایان چهارگانه اهل سنت با قرآن و سخنان رسول خدا(ص) روشن شود و عامی متوجه بشود که تقلید از آنها جایز نیست و تقلید فقط باید از معصوم باشد که اشتباه و لغزش ندارد.
محتوا
کتاب به طور کلی در هشت مسأله، مباحث مربوط به عقائد، اصول فقه و فقه را بیان کرده است.
- مسأله اول: محسوسات
این مسأله از هفت بحث به این ترتیب تشکیل یافته است: ادراک، شرایط رؤیت، وجوب رؤیت، امتناع ادراک با فقدان شرائط و عدم امکان رؤیت خدا.
- مسأله دوم: مباحث نظری
در این مسأله مؤلف طی هفت بحث از کیفیت علم به نتیجه در قضایا، واجب بودن نظر عقلا و واجب بودن معرفت عقلا بحث می‌کند.
- مسأله سوم: صفات خداوند و عدل
این مسأله از یازده بخش تشکیل یافته و شامل مباحثی پیرامون قدرت خداوند، جسم نبودن او، جهت نداشتن، اتحاد و طول نداشتن، مباحثی پیرامون کلام الهی و... است. در بخش آخر مسأله عدل مطرح شده است و در آن ادله عدالت خداوند، بیان و ادله جبریون و قَدَری‌ها نقد شده است. مؤلف از حُسن و قُبح افعال، کسب، اراده، تکلیف و اعراض نیز بحث می‌کند.
- مسأله چهارم: نبوت
این مسأله که بیشتر در مورد نبوت خاصه است، از سه مبحث تشکیل یافته است؛ اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص)، عصمت پیامبران(ع) و منزه بودن پیامبر(ص) از دنائت پدران و ناپاکی مادران.
- مسأله پنجم: امامت
از چهار مبحث به ترتیب ذیل تشکیل یافته است: وجوب عصمت امام، اثبات افضلیت امام از سایر مردم، طریق تشخیص امام و تعیین امام. علامه حلی در این مسأله، با دلایل عقلی و نقلی بر امامت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) استدلال می‌کند. او در ادله نقلی، ۸۴ آیه و ۲۷ روایت از پیامبر(ص) ذکر نموده است. پس از اثبات امامت امام علی(ع)، فضائل امام علی(ع) و بخشی از مطاعن خلفای ثلاثه، معاویه و بعضی دیگر از صحابه بیان شده است.
- مسأله ششم: معاد
مؤلف در این مسأله تنها دو مبحث از مباحث معاد، یعنی اثبات معاد جسمانی و بحث استحقاق ثواب و عقاب را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
- مسأله هفتم: مباحثی پیرامون اصول فقه
مؤلف مطالب این بخش را در دو فصل تنظیم می‌کند؛ فصل اول مباحث مربوط به تکلیف همچون حکم، اقسام واجب، مخاطب تکلیف بودن کفار، انقطاع تکلیف و تعلق تکلیف به محال، و فصل دوم مباحث مربوط به ادله است که شامل مباحثی همچون کتاب، اجماع، خبر، قیاس، استحسان، اجتهاد می‌شود.
- مسأله هشتم: مباحث مربوط به فقه
این مسأله شامل هفده فصل است. هر یک از فصل‌ها به نام یکی از ابواب فقهی است و مؤلف در هر یک از آنها موارد اختلافی بین شیعه امامیه و دیگر مذاهب اسلامی را بیان کرده است.
آخرین فصل کتاب درباره برخی از اعتقادات امامیه درباره مسائل مرتبط با قضاوت است مانند: جایز نبودن قضاوت عامی (اهل سنت) و قضاوت زن، جواز قضاوت قاضی بر اساس علمش. مسأله پایانی این فصل درباره برده‌ای است که دو نفر مالک او هستند و هر یک می‌توانند به هر اندازه از سهمشان(بدون اجازه شریکش) با او قرارداد مکاتبه تنظیم کنند ولی ابوحنیفه و مالک و شافعی بر خلاف حدیث پیامبر(ص) که فرمود النَّاسُ مُسَلَّطُونَ عَلَى أَمْوَالِهِمْ (مردمان بر اموال خویش تسلط دارند) این کار را صحیح ندانسته‌اند.
ویژگی‌ها
گرچه مؤلف این کتاب را در اصول عقائد نوشته و از همه اصول بحث کرده است اما چون بیشترین توجه ایشان دفاع از مذهب امامیه بوده به بحث امامت مفصل‌تر پرداخته است.
از آن جا که مؤلف ابحاث و ادله را بدون تعصب به مذهب خاصی بیان نموده و در آخر آنچه مطابق دلیل و برهان بوده را به عنوان عقیده خود انتخاب کرده، این کتاب تأثیر زیادی در مخالفین بدون تعصب می‌گذارد.
پژوهش‌های پیرامون کتاب
فضل بن روزبهان اصفهانی بر این کتاب نقدی نگاشته و آن را «ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل» نام نهاده است. سید نوراللَّه شوشتری نیز کتاب او را نقض نموده است و اثر خویش را «احقاق الحق» نامیده است.
محمد حسن مظفر نیز در اثبات عقاید شیعی نهج الحق و نقد و رد دیدگاه‌های فضل بن روزبهان کتاب دلائل الصدق لنهج الحق را نگاشته است.
نسخه‌شناسی، ترجمه و چاپ
این کتاب چندین مرتبه به چاپ رسیده است که عبارتند از:
- در سال ۱۳۴۴ق در بغداد در ۲۰۳ صفحه.
- در سال ۱۳۷۹ق در بغداد توسط مطبعة دار السلام در ۵۹۰ صفحه.
- در سال ۱۴۰۲ق در بیروت توسط‌دار الکتب اللبنانی در ۵۹۰ صفحه.
- در سال ۱۴۱۰ق توسط الشرکة العالمیة للکتاب با تحقیق فرج‌الله حسینی.
- نسخه‌ای که در سال ۱۴۰۸ق در قم توسط مؤسسه دار الهجرة، با تصحیح شیخ عین‌الله حسنی ارموی و با مقدمه رضا صدر در ۶۰۸ صفحه به چاپ رسیده و تاکنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده است. مقدمه این نسخه در مورد شخصیت علامه حلی و آثار اوست. این نسخه شامل فهرست مصادر و مآخذ و فهرست مطالب است.
این کتاب را علیرضا کهنسال به فارسی ترجمه کرده است.
پانویس
- ↑ إنما اقتصرنا على هذا طلبا للاختصار. و لأنّ المطلوب بيان أنه لا يجوز للعامي أن يقلّد أمثال هؤلاء بل من يكون معصوما لا يجوز عليه الخطأ و لا الزلل و هو حاصل بذلك.
منابع
- حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دار الهجرة، ۱۴۲۱ق.
- حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی.
- حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، ترجمه کهنسال، مشهد، عاشورا، ۱۳۷۹ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت،دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- مظفر نجفی، محمد حسن، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، آل البیت، ۱۴۲۲ق.
- نهج الحق و کشف الصدق، کتابخانه دیجیتال نور.