عول

عَوْل، راه حل اهل سنت در ارث است زمانی که مجموعه سهام وارثان از اصل ارث بیشتر باشد. در این مسئله باید از نظر ریاضی یا شرعی،‌ راه حلی ارائه کرد تا مخرج سهام از کل ارث بیشتر نشود.

واژه شناسی

واژه عول به معنای جَور است چرا که در صورت سرشکن کردن ارث، به وارثان ظلم می‌شود. همچنین ممکن است عول به معنای بالارفتن باشد چرا که مجموعه سهام وارثان از اصل ارث بالاتر می‌شود.

شرح مسئله

در برخی موارد، وارثان چنان هستند که مجموعه سهام آنها ظاهرا از یک‌یکم ارث بیشتر می‌شود. مثلا اگر وارثان یک زن، خواهران (پدری)‌ و شوهر او باشند، مجموعه سهم خواهران، دوسوم و سهم شوهر، یک‌دوم است که مجموع آن هفت‌ششم می‌شود و این یک‌ششم از شش‌ششم ارث، بیشتر است. راه حل اهل سنت با شیعیان در این مورد متفاوت است. این مسئله همیشه وقتی پیش می‌آید که همسر فرد درگذشته شریک ارث طبقات می‌شود.

راه حل اهل سنت

طبق راه حلی که خلیفه دوم عمر ارائه داده است، اهل سنت مجموعه سهام را ملاک قرار می‌دهند و میراث را به همان نسبت تقسیم می‌کنند یعنی در جایی که مجموع اولیه ارث، هفت ششم می‌شود، میراث را به هفت بخش تقسیم می‌کنند و بدین ترتیب، همه وارثان، ارث ناقص دریافت می‌کنند.

راه حل شیعه

در فقه شیعه به سهم ارث مادر، همسر و کلاله مادری نقصی وارد نمی‌شود، در نتیجه اگر نقصی پیش بیاید بر یک یا چند دختر و یا یک یا چند خواهر پدری یا پدر و مادری وارد می‌شود.

انگاره شیعه درباره عول

طبق آموزه‌های اهل بیت، عول باطل است. امیرالمؤمنین درباره راه حل عول فرمود: خدایی که شماره ریگ‌های بیابان را می‌داند، سهام ارث را بیش از کل آن نمی‌داند. همچنین از ابن عباس نقل شده که وقتی شخصی مُرد و ورثه او شوهر و دوخواهرش بودند به عمر مراجعه کردند و او گفت که بخدا قسم نمی‌دانم خدا کدام یک از شما را بر دیگری مقدم کرده است. در نتیجه نقصان ارث را به همه وراث وارد کرد. ابن عباس ادامه می‌دهد که اگر می‌دانستند خدا کدام طایفه را بر کدام طایفه مقدم کرده است دچار عول ‌نمی‌شدند. وی گفته است کسانی که ارث حداکثری و حداقلی دارند بر دیگران مقدم هستند و دیگران مابقی ارث را دریافت می‌کنند. مثلا سهم ارث زن از شوهر، یک‌چهارم است اما اگر شوهر، فرزندی داشته باشد سهم زن به یک‌هشتم کاهش می‌یابد. در نتیجه در مواردی که سهام بیش از اصل می‌شود نقص به زن وارد نمی‌شود چون حداکثر و حداقل ارث او معین شده است به خلاف ارث دختر که حداقلی ندارد.

پانویس

منابع

• حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بی‌تا.
• طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
• مسعودی، سید اسدالله، شرح کتاب ارث، قم، انتشارات در راه حق، ۱۳۷۸، چاپ نخست.
• نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام،‌ دار إحیاء التراث العربی، بیروت لبنان، الطبعة السابعة، ۱۹۸۱م.