سیره

سیره، عبارت است از استمرار روش عملی در میان مردم بر انجام یا ترک کاری. این استمرار اگر در بین همه عقلا باشد، سیره عقلاء و اگر در بین متدینین باشد، سیره متشرعه نامیده می‌شود. سیره، دلیل مستقلی برای به دست آوردن حکم شرعی است، به شرط آنکه بدانیم از زمان حضور معصومین(علیهم السلام) جریان داشته است و دلیل نقلی دیگری بر رد آن سیره از جانب ایشان وجود نداشته باشد.

سیره تنها بر جواز فعل یا ترک یک عمل دلالت خواهد داشت و وجوب، استحباب، کراهت یا حرمت آن عمل از سیره قابل استنباط نیست.

معنای سیره

کلمه سیره اسم مصدر از ریشه "س ی ر" و جمع آن سِیَر و سیَرات است که به معانی مختلفی به کار رفته است. یکی از این معانی، طریقه و روش است. در اصطلاح نیز سیره عبارت است از بنای عملی انسان‌ها در طول تاریخ بر انجام کاری و یا بر ترک آن. به عبارت دیگر، سیره عبارت است از استمرار روش و شیوه مستمر عملی در میان مردم بر انجام کاری و یا ترک عملی.

انواع سیره

استمرار شیوه و روش، اگر در میان همه عقلا منظور باشد، این سیره را سیره عقلا و اگر همه مسلمانان یا پیروان مذهب و یا گروهی خاص از مسلمانان مورد نظر باشد آن را سیره متشرعه می‌نامند.

حجیت

سیره مشترعه، از نظر حجیت به سه صورت است:

در برخی از سیره‌ها، علم داریم که در زمان حضور معصومین نیز جریان داشته است؛ خواه خود معصوم نیز به آن عمل می‌کرده است یا اینکه آن را تقریر کرده است. در این مورد، بدون شک، این سیره حجت قطعی است و به تنهایی می‌تواند دلیل و مدرک برای حکم شرعی قرار بگیرد.

در برخی موارد، می‌دانیم که این سیره بعد از عصر معصومین ایجاد شده است. در این صورت، قطعا دلیل مستقلی بر حکم شرعی نیست؛ زیرا تنها مستند و منبع استنباط حکم شرعی، قرآن کریم و سنت معصومین است. عمل مشترعه، جدای از سیره معصومین نیز حجیتی ندارد؛ زیرا گاه عمل دینداران، بر اساس هوای نفس و سهل انگاری در عمل کردن مطابق با احکام شرعی است نه بر اساس دلیلی شرعی‌ که در دسترس آنان بوده ولی به ما نرسیده است.

در برخی موارد نیز، شک داریم که در عصر معصومین بوده یا بعد از ایشان ایجاد شده است. در چنین مواردی نیز نمی‌توان به این سیره اعتماد کرد و به اعتماد آن، موافقت معصوم را به صورت قطعی و یقینی به دست آورد.

سیره عقلاء، تنها زمانی حجیت دارد و می‌تواند مدرک و مستند یک حکم شرعی قرار بگیرد که دو شرط داشته باشد:

شرط اول: بدانیم که تا زمان معصوم ادامه داشته است.

شرط دوم: دلیل دیگری داشته باشیم که نشان دهد، شارع این سیره را یا قبول کرده باشد یا حداقل آن را رد نکرده باشد.

دلالت سیره

سیره؛ خواه مفاد آن انجام دادن فعلی و یا ترک آن باشد، صرفاً بر مشروعیت اصل فعل یا ترک دلالت دارد، نه وجوب، استحباب، حرمت و یا کراهت آن.

البته لازمه مشروع بودن بعضی امور، وجوب عمل به آنها است، مانند برخی اماره‌ها، از قبیل خبر واحد و ظواهر کلمات؛ زیرا عمل به اماره مشروع نخواهد بود مگر آنکه شارع برای رساندن احکام خود به مکلفان، آن را حجت قرار داده باشد و تمسک به حجت شرعی و عمل به آن واجب است؛ زیرا دستیابی به احکام و فرا گرفتن آن بر مکلفان واجب می‌باشد.

پانویس

منابع

• قلی‌زاده، احمد، واژه‌شناسی اصطلاحات اصول فقه، تهران، بنیاد پژوهش‌های علمی فرهنگی نور الاصفیاء، ۱۳۷۹ش.
• مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
• مظفر، محمدرضا،‌ اصول الفقه، قم، نشر اسلامی، ۱۴۳۰ق.