ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین (کتاب)
رِیاضُ السّالِکین فی شَرْحِ صَحیفَةِ سید السّاجدین(ع) از شرح‌های مشهور صحیفه السجادیه، تألیف سید علی خان حسینی مدنی شیرازی (متوفای ۱۱۲۰ق) که به زبان عربی است. این شرح شامل ۵۴ بخش یا «روضه» است که در هر روضه یکی از دعاها شرح شده است. ریاض السالکین، شامل مباحث مختلفی از قبیل مباحث ادبی، قرآنی، فقهی، کلامی و تاریخی است.
درباره مؤلف
سیدصدرالدین علی حسینی دشتکی شیرازی، معروف به سید علی خان مدنی، سید علیخان کبیر، یا سید علی شارح صحیفه (متوفای ۱۱۱۸ یا ۱۱۲۰ ق) در مدینه متولد شد و نسبش با ۲۶ واسطه به زید بن علی می‌رسد. سید علی خان به شهرهای مختلفی سفر کرد، تحصیلات خود را گذراند و منصب‌های متعددی را عهده‌دار شد. مشهورترین اثر سیدعلیخان مدنی کتاب ریاض السالکین در شرح صحیفه سجادیه است. مقبره او در شیراز در حرم شاه چراغ قرار دارد.
نام کتاب و تاریخ تألیف
آقابزرگ تهرانی درباره نام کتاب می‌نویسد:
- سید علی خان در اجازه‌نامه‌اش به ابراهیم بن مراد الحسنی حسینی در سال ۱۱۰۹ق، نام اثرش را «ریاضُ الصّالحین فی شَرح صَحیفة سید العابِدین» ذکر کرده است و سپس آن را به «ریاضُ السّالکین» تغییر داده است.
گفتنی است عنوان این اثر در نشر امروزی «ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین» است. سید علی خان مدنی درباره تاریخ تألیف می‌نویسد شرح صحیفه را در سال ۱۰۹۴ق شروع کرده و در سال ۱۱۰۶ق پایان داده است، یعنی ۱۲ سال تألیف آن طول کشیده است. آقا بزرگ نیز در الذریعة همین تاریخ و مدت زمان (دوازده سال) را ذکر کرده، اما به‌جای ۱۱۰۶ «۱۱۱۶ق» را آورده است.
محتوا و ساختار کتاب
مؤلف در مقدمه، ضمن معرفی کتاب صحیفه سجادیه و ارزش و مقام آن، برخی از شرح‌های صحیفه از جمله شرح شیخ بهایی را بررسی کرده و ضمن بیان نقاط قوت و ضعف آنها، غرض خود از تألیف ریاض السالکین را بیان کرده است. وی در نقاط مختلفی از کتاب، از شرح شیخ بهایی یاد کرده است. همین امر منجر شده است ارتباط و تأثیر شرح شیخ بهایی بر ریاض السالکین مورد توجه محققان قرار گیرد.
این شرح شامل ۵۴ روضه است. در هر روضه که شامل چند سطر خطبه است، یکی از دعاهای صحیفه شرح شده است.
روش مؤلف در بسط و شرح مطالب صحیفه بدین گونه است که پس از تقطیع قسمت‌های مختلف هر دعا، مفردات هر قسمت را توضیح می‌دهد و سپس در قالب «تنبیه» و «تبصره» به برخی نکات، به تناسب می‌پردازد.
تسلط و تبحر مؤلف در علوم و فنون مختلف، در جای‌جای کتاب به چشم می‌خورد. از بحث «مراتب توحید» گرفته تا مباحثی همچون «اشتقاق لفظ ملائکه» و «تحقیق در جواب لو»، همگی نشانه تبحر مؤلف در مجموعه علوم اسلامی است.
در نگاه دیگران
کتاب ریاض السالکین تحسین عالمان را برانگیخته است، تا بدانجا که آن را «بی‌نظیر» خوانده‌اند و تألیف آن را حاکی از وسعت اطلاعات سید علی خان دانسته‌اند.
مشخصات نشر
انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، کتاب ریاض السالکین را در سال ۱۴۲۵ق، در ۷ مجلد، ۵۰۰ نسخه و چاپ چهارم منتشر کرده است.
- جلد اول: از آغاز بررسی سند صحیفه تا پایان دعای دوم، شامل ۵۶۷ صفحه.
- جلد دوم: از شرح دعای سوم صحیفه تا پایان دعای دوازدهم، شامل ۶۱۲ صفحه.
- جلد سوم: از شرح دعای سیزدهم تا پایان دعای بیست و دوم، شامل ۶۰۰ صفحه.
- جلد چهارم: از شرح دعای بیست و سوم تا پایان دعای سی و یکم، شامل ۵۳۶ صفحه.
- جلد پنجم: از شرح دعای سی و دوم تا پایان دعای چهل و سوم، شامل ۶۰۰ صفحه.
- جلد ششم: از شرح دعای چهل و چهارم تا بخشی از دعای چهل و هفتم، شامل ۴۷۸ صفحه.
- جلد هفتم: از ادامه شرح دعای چهل و هفتم تا پایان صحیفه سجادیه، شامل ۵۰۸ صفحه.
تلخیص و چاپ‌های ریاض
- تلخیص الریاض أو تُحفَةُ الطالِبین: المُقتَطَف مِن ریاض السالکین فی شرح صحیفه، ابوالفضل حسینی، مطبعه حیدری، ۱۳۸۱ق / ۱۳۳۸ش.
- چاپ انتشارات رسالت، ۱۲۷۱ق، اصفهان.
- چاپ سید محمد بن سید جعفر لاریجانی با کتابت زین العابدین خوانساری و تصحیح و مقابله محمدعلی و محمدحسن آقا میرزا کوچک ساوجی، ۱۳۳۴ق، تهران؛
- تصحیح محسن حسینی امینی، نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۱ق، قم.
پانویس
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷-۱۲.
- ↑ قربانی زرین، باقر، «سه ریاض در شرح صحیفه سجادیه»، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۲؛ تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۳۲۶.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ج۷، ص۴۵۲.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۳۲۶.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۹-۲۱ (مقدمه مصحح).
- ↑ جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، ص۲۸۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۳۲۶.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۱.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ رجوع کنید به: موسوی مکی، نزهة الجلیس، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۲؛ حزین لاهیجی، تذکرة المعاصرین، ۱۳۷۵ش، ص۹۹؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳، ج۸، ص۱۵۲؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۳۴۷ ۳۴۸.
- ↑ ر. ک: افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۶۶؛ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۶۱۹.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، فهرست کتاب.
- ↑ ، بنیاد فرهنگی امامت.
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت ۱۴۰۳ / ۱۹۸۳.
- امینی نجفی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة والادب، دارالکتاب العربی، بیروت ۱۳۸۷ / ۱۹۶۷.
- «پژوهشی پیرامون مؤلف ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین»، کتاب ماه دین، بهمن ۱۳۹۱ - شماره ۱۸۴.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- حزین لاهیجی، محمدعلی، تذکرة المعاصرین، تصحیح معصومه سالک، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران ۱۳۷۵ش.
- زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، الجزء الثالث.
- قربانی زرین، باقر، «سه ریاض در شرح صحیفه سجادیه»، مجله سفینه، ش۶، ۱۳۸۴ش.
- قمی، شیخ عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، تحقیق مجمع البحوث الاسلامیة، انتشارات آستان قدس رضوی مشهد، ۱۴۱۸ق.
- مدنی شیرازی، سید علی خان بن احمد، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ایران؛ قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۹ق.
- موسوی مکی، سیدعباس، نزهة الجلیس و منیة الادیب الأنیس، مطبعة الحیدریه، نجف اشرف ۱۳۸۷ / ۱۹۶۷.
- ریاض السالکین از سید علی خان مدنی - عباسعلی مردی، بنیاد فرهنگی امامت، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۳۹۹ش.
پیوند به بیرون