حمید بن زیاد
ابوالقاسم حُمَید بن زیاد فقیه و محدّث شیعی قرن سوم و چهارم هجری قمری است. هرچند وی از بزرگان واقفیه بوده، ولی مورد اطمینان رجالیان امامی است. او راوی بسیاری از کتب و اصول اصحاب امامیه بود و به همین جهت، نام او در سلسله اسنادِ روایات بسیاری، در کتاب‌های معتبر شیعه آمده و محدّثان بزرگی از طریق او روایت کرده‌اند.
مهم‌ترین آثار او النوادر، تاریخ الرجال، و مَنْ ُرِوَی عَنِ الصّادق علیه‌السلام است که گفته شده دو کتاب آخر، منبع کتاب‌های رجال طوسی و رجال نجاشی بوده است.
تبارنامه
از تاریخ تولد، زادگاه و جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست. وی اهل کوفه بود، مدتی در سُورا (نزدیک شهر حله) اقامت کرد و سپس به نینوا (قریه‌ای در نزدیکی کربلا) رفت. به تصریح شرح‌حال نویسان، حمید از افراد بسیاری حدیث شنید، از جمله احمد بن محمد بن رَباح، حسن بن محمد بن سماعة (متوفی ۲۶۳)، حسن بن موسی خَشّاب (زنده در ۲۶۰)، عُبیداللّه بن احمد نَهیکی (محدّث قرن سوم)، حسن بن محمد کندی، و ابراهیم بن سلیمان نَهْمی. حمید را از معمرین دانسته و وفات او را در ۳۱۰ ثبت کرده‌اند.
هرچند حمید از بزرگان فرقه واقفیه و از آخرین چهره‌های سرشناس این گروه بوده، مورد وثوق رجالیان امامی است.
جایگاه حُمَید نزد راویان
وی را به وسعت علم و کثرت آثار ستوده‌اند. وی همچنین راوی بسیاری از کتب و اصول اصحاب امامیه بود و به همین جهت، نام او در سلسله اسنادِ روایات بسیاری، در کتب معتبر شیعه آمده و محدّثان بزرگی از طریق او روایت کرده‌اند، از جمله محمد بن یعقوب کلینی، علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ق)، حسین بن علی بَزوفَری (زنده در ۳۵۲)، عبیدالله بن ابو زید انباری، و حسن بن محمد بن عَلّان. برخی از این افراد، از جمله علی بن حاتم قزوینی در ۳۰۶ و ابوالمفضل شیبانی در ۳۱۰، از او اجازه روایت دریافت کرده‌اند.
آثار
حمیدبن زیاد آثار متعددی تألیف کرده از آن جمله: الجامع فی انواع الشرایع، الفرائض، الدَلائل، فَضْلُ العِلم وَ الْعُلماء، الخُمس، ذَمُّ مَنْ خالَفَ الْحَقَّ وَ اَهْلَهُ، النوادر، تاریخ الرجال، و من روی عن الصادق علیه‌السلام. به گفته موحدی ابطحی دو کتاب اخیر از جمله منابع شیخ طوسی و نجاشی در تألیفِ آثار رجالی‌شان بوده است.
پانویس
- ↑ نجاشی، ص۱۳۲؛ قهپائی، ج ۲، ص۲۴۴.
- ↑ کلینی، ج ۳، ص۱۴۶؛ طوسی، ۱۴۱۷ق، ص۳۸-۳۹؛ خویی، ج ۶، ص۲۸۹.
- ↑ نجاشی، ص۱۳۲؛ مجلسی، ج ۵۴، ص۳۶۷؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص۱۴۸.
- ↑ نجاشی، ص۱۳۲؛ طوسی، ۱۴۱۵، ص۴۲۱؛ ابن داوود حلّی، ص۲۱۰.
- ↑ ج ۲، ص۱۴، ۷۵.
- ↑ نجاشی، ص۱۳۲؛ طوسی، ۱۴۱۷، ص۱۱۵؛ حرّعاملی، ج۳۰، ص۱۳۲؛ خویی، ج ۶، ص۲۸۹-۲۹۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۳، ص۲۵۳، ج ۷، ص۲۵۵، ج ۸، ص۲۳۶، ج۱۰، ص۴۳، ج ۱۶، ص۱۴۵، ۲۷۱؛ بغدادی، ج ۱، ستون ۳۵۶، ج ۲، ستون ۲۹۳ ۲۹۵، ۲۹۷، ۳۴۶.
- ↑ ج ۵، ص۱۳۳، پانویس ۱ و ۲.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی.
- ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم، بی‌تا.
- اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱۲، در حاجی‌خلیفه، ج ۳۴.
- حرّ عاملی.
- خویی.
- محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- محمدبن حسن طوسی، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- عنایة‌اللّه قهپائی، مجمع‌الرجال، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۴۱۳۸۷، چاپ افست قم، بی‌تا.
- کلینی.
- مجلسی.
- محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج ۵، قم، ۱۴۱۷ق.
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون