حسن بن محمد بن حنفیه
حسن بن محمد بن حنفیه از محدثان قرن اول، فرزند محمد بن حنفیه و نوه علی بن ابیطالب(ع) است.
شیخ طوسی در رجال، حسن بن محمد را جزء اصحاب امام سجاد(ع) ذکر کرده است. او پس از دوران حکومت ابن زبیر (سال ۷۳ قمری) و حدود هشت سال پس از شکست قیام مختار (سال ۶۷ قمری)، با نگارش رسالة الارجاء، از کیسانیه فاصله گرفت و بعد از پدرش، رهبری کیسانیه به برادرش رسید.
وی در مورد جانشینی پیامبر(ص) معتقد بود که پس از عثمان، باید رهبری جامعه را به خداوند واگذار کرد و کسی به عنوان جانشین معرفی نشده است. نظر قطعی در مورد حضرت علی(ع) نداده و پدرش با او در این زمینه مخالفت کرده است.
نسب، ولادت و وفات
وی فرزند محمد بن حنفیه و نواده علی بن ابیطالب(ع) و ملقب به مَدَنی است کنیه‌اش ابامحمد و مادرش جُمان/ جمال، از نوادگان عبد مناف بود.
از تاریخ تولد و زادگاه حسن بن محمد، اطلاعی در دست نیست. سال وفات او، به اختلاف، ۹۵ق و ۹۹ق ذکر شده است.
از دیدگاه علمای رجال
حسن بن محمد از تابعین و مورد اطمینان و مراجعه مردم بود. شیخ طوسی طبق مسلک خود در رجال حسن بن محمد را از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده و اهل سنت نیز از وی روایت نقل کرده‌اند. او از پدرش و نیز از ابن عباس، جابر بن عبدالله انصاری و عایشه و کسانی چون عمرو بن دینار، ابان بن صالح و قیس بن مسلم نیز از وی روایت نقل کرده‌اند. در صحیح بخاری و مسلم از او، به عنوان فردی موثق، روایت نقل شده است.
از متکلمان مرجئه
هر چند وی از متکلمان مرجئه دانسته شده و گفته شده است نخستین فردی بود که از ارجاء سخن گفت، اما وی، برخلاف متکلمان مرجئه، ارجاء را نه در خصوص ایمان، بلکه درباره جانشینی پیامبر(ص) مطرح کرده است.
اثر علمی و اعتقادات وی
او با نگارش رسالة الارجاء که ظاهراً تألیف آن بین سالهای ۷۳ تا ۷۵ق، پس از شکست قیام عبدالله بن زبیر (سال ۷۳ق) و حدود هشت سال پس از شکست قیام مختار (سال ۶۷) بوده است، از کیسانیه فاصله گرفت ازاین رو به رغم آنکه به گزارش بسیاری از تاریخ نگاران وی از برادرش، ابوهاشم، عالم‌تر بوده است رهبری کیسانیه پس از محمد بن حنفیه، به ابوهاشم منتقل شد. او در آغاز رسالة الارجاء، پس از سفارش به تقوا و پیروی از قرآن و سنّت پیامبر(ص)، در مسئله خلافت، ولایت ابوبکر و عمر را پذیرفته، ولی پس از آن دو، امور را به خدا واگذار کرده است. به گفته ابن کثیر برخی گفته‌اند وی درباره حضرت علی(ع) و افرادی چون عثمان، طلحه و زبیر نظر قطعی نداده است، زیرا به نظر او نمی‌توان بر درستی کار آنان یقین داشت، از این رو نتیجه به خدا واگذار می‌شود. پدرش، محمد بن حنفیه، با رأی وی درباره حضرت علی مخالفت کرد. گفته‌اند که وی بعدها از نگارش این رساله پشیمان شد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن سعد، ج۵، ص۳۲۸؛ خلیفةبن خیاط، ص۴۱۷؛ ابن حجر عسقلانی، ج۲، ص۲۹۴؛ سخاوی، ج۱، ص۲۸۶
- ↑ ذهبی، العبر فی خبر من غَبَر، ج ۱، ص۱۲۲
- ↑ ابن سعد، ج ۵، ص۳۲۸
- ↑ فسوی، ج ۱، ص۲۹۹؛ ابواسحاق شیرازی، ص۶۳؛ ابن کثیر، ج۹، ص۱۴۰، ۱۸۵
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۲۹
- ↑ ص ۱۱۱
- ↑ بخاری، ج۱، ص۶۹؛ ج۴، ص۱۹؛ مسلم بن حجاج، ج۴، ص۱۳۰
- ↑ نووی، قسم۱، جزء۱، ص۱۶۰؛ ابن حجر عسقلانی، ج۲، ص۲۹۴؛ سخاوی، ج۱، ص۲۸۶
- ↑ ج۱، ص۶۹؛ ج۴، ص۱۹؛ ج۶، ص۱۲۹
- ↑ مسلم بن حجاج، ج۴، ص۱۳۰
- ↑ شهرستانی، ج۱، ص۲۲۸-۲۲۹
- ↑ ابن کثیر، ج۹، ص۱۴۰، ۱۸۵
- ↑ قاضی، ص۱۴، ۱۲۷
- ↑ ذهبی، حوادث و وفیات، ص۸۱-۱۰۰
- ↑ ص۲۰-۲۵
- ↑ ج۹، ص۱۴۰
- ↑ ابن کثیر، ج ۹، ص۱۴۰
- ↑ ذهبی، العبر فی خبر من غَبَر، ج۱، ص۱۲۲
منابع
- ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
- ابن سعد (بیروت).
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، (چاپ محمد ذهنی افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- حسن بن محمد حنفیه، (رسالة الارجاء).
- خلیفةبن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا تستری، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۸۱-۱۰۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- ذهبی، محمدبن احمد، العبر فی خبر من غَبَر، ج ۱، چاپ صلاح الدین مُنَجِّد، کویت ۱۹۸۴.
- سخاوی، محمدبن عبدالرحمان، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- شوشتری.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، چاپ احمد فهمی محمد، قاهره ۱۳۶۷-۱۳۶۸/۱۹۴۸-۱۹۴۹، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- شیرازی، ابواسحاق، طبقات الفقهاء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
- فسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
- قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الادب، بیروت ۱۹۷۴.
- مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، مصر: ادارةالطباعة المنیریة، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- Das Kitab al-Irga, ed. Josef Van Ess, in Arabica, vol.21 (1974).
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: