جزیره خضراء
اَلْجَزیرَةُ الْخَضْراء، یا جزیره خضراء، جزیره‌ای است که بر اساس داستانی در برخی منابع ذکر شده، محل زندگی امام دوازدهم شیعیان و فرزندانش در دوران غیبت کبری معرفی شده است. برخی صحت این داستان را مورد تردید قرار داده و در نقد آن آثاری پدید آورده‌اند. آقا بزرگ تهرانی، جعفر کاشف الغطاء، سید محمدعلی قاضی طباطبایی، محمدتقی تستری، سید محمد صدر و سید جعفر مرتضی عاملی از جمله ناقدان این داستان هستند.
داستان جزیره خضراء
جزیره خضراء در منابع
ظاهراً گزارش این جزیره برای نخستین بار در رساله‌ای تألیف فضل بن یحیی طیبی، از مردم واسط و از شاگردان علی بن عیسی اربلی آمده است. این رساله را آقا بزرگ طهرانی به خط مؤلف آن دیده و از آن نسخه‌برداری کرده و مجلسی، بی‌کم‌وکاست، در بحارالانوار درج کرده است.
پیش از مجلسی، قاضی نورالله شوشتری (درگذشت ۱۰۱۹)، به مناسبت ذکر برخی مکان‌ها، به جزیره خضراء و همین داستان اشاره کرده و اظهار داشته که شهید اول این حکایت را از زین‌الدین علی‌بن فاضل مازندرانی روایت کرده و با خط خود نوشته بوده است. قاضی نوراللّه، سپس ذکر کرده که یکی از معاصرانش به نام شمس‌الدین محمدبن اسداللّه شوشتری به خواسته شاه تهماسب اول، کتابی در بیان حکمت و مصلحت غیبت تألیف کرده، و رساله جزیرة الخضراء را نیز در آن [ به فارسی ] درج نموده است. آقا بزرگ طهرانی احتمال داده است که این ترجمه فارسی همان ترجمه‌ای باشد که به نام محقق کرکی (درگذشت۹۴۰ق) در هند چاپ شده است.
شرح ماجرا
بیان قول اول
براساس رساله جزیره خضراء، فضل‌بن یحیی در سال ۶۹۹ هجری در شهر حله، از شخصی به نام زین‌الدین علی‌بن فاضل مازندرانی داستان سفرش به‌اندلس را شنیده است. زین‌الدین در این سفر، که از دمشق آغاز کرده و پس از درنگ در مصر، راهی اندلس شده است، پس از حوادثی که برایش روی می‌دهد به سرزمینی به نام جزایر شیعیان (جزائر الرافضة) می‌رود و پس از مدتی درنگ در آنجا، همراه کشتی‌هایی که آذوقه مردم آن سرزمین را آورده بودند، راهی جزیره خضراء می‌شود، جزیره‌ای که بحر ابیض (سفید) گرداگرد آن را فرا گرفته بوده و دشمنان بدان دست نمی‌یافته‌اند. او جزیره خضراء را زیباترین سرزمینی معرفی می‌کند که تا آن‌‌روز دیده بوده است و مردم آنجا را با اوصافی نیکو می‌ستاید. علی‌بن فاضل در آنجا با عالمی دینی به نام سید شمس‌الدین محمد، که نسبش با پنج واسطه به امام زمان می‌رسد و نایب اوست، آشنا می‌شود و از محضر درس او استفاده می‌کند.
سید شمس‌الدین خودش با امام زمان ارتباط مستقیم ندارد، اما هر صبح جمعه به محل با شکوهی می‌رود و از آنجا امام را زیارت می‌کند و پس از آنکه دو رکعت نماز می‌گزارد، در آنجا ورقه‌هایی می‌یابد که مسائل و احکام مورد نیاز مردم روی آن نوشته شده است. علی‌بن فاضل، مسائلی چون حکم نماز جمعه در عصر غیبت، کیفیت نزول و جمع‌آوری قرآن و اینکه چرا برخی آیات قرآن با آیات قبل و بعد به ظاهر بی‌تناسب می‌نماید، رؤیت امام در عصر غیبت، زمان و نشانه‌های ظهور آن‌‌حضرت را از سیدشمس‌الدین می‌پرسد و پاسخ‌های او را در کتابی به نام الفوائدالشمسیة گرد می‌آورد. وی تصریح می‌کند که کتاب را فقط برای شیعیان خالص نوشته است. سید شمس‌الدین به این پرسشِ علی‌بن فاضل که من از شیعیان مخلص امام زمانم، پس چرا او را ندیده‌ام، پاسخ می‌دهد که تو در طول همین سفر، بدون اینکه متوجه باشی، دوبار امام زمان(عج) را دیده‌ای و سپس زمان و مکان دیدارها را برای او بازگو می‌کند و علی‌بن فاضل نیز آنها را به یاد می‌آورد.
علی‌بن فاضل سرانجام به امر سید شمس‌الدین با همان کشتی که آمده بود، باز می‌گردد و از آنجا برای گزاردن حج، عازم مکه می‌شود و سرانجام به عراق می‌رود و در نجف ساکن می‌شود.
بیان قول دوم
داستان دیگری را بیاضی از کمال‌الدین انباری درسال ۵۴۳ق نقل کرده که از برخی جهات شبیه ماجرای جزیره خضرا است. خلاصه آن چنین است: انباری در مجلسی حضور داشت که عون‌الدین یحیی بن هُبَیره، وزیر المقتفی‌باللّه عباسی، در مذمت مذهب شیعه سخنی گفت. در این هنگام مردی که مورد احترام وزیر بود، اجازه خواست درباره شیعیان حکایتی نقل کند که خود شاهد بوده است. او گفت: من و پدرم به قصد تجارت از باهیه که شهری بسیار بزرگ بود با کشتی عازم سفر شدیم. آنگاه، به جزایر سرسبزی رسیدیم که ناخدای کشتی نیز تا آن زمان به آنجا نرفته بود و نام آن را نمی‌دانست. مردمان این جزایر بهترین آداب و رسوم اجتماعی را داشتند و در راستی و امانت و دیانت بی‌همتا بودند.
راوی داستان که از چندین شهر در این جزایر دیدن کرده بوده است، حاکمان این شهرها را به ترتیب طاهر، قاسم، ابراهیم و هاشم نام می‌برد و می‌گوید که همه آنان خود را از فرزندان صاحب الامر می‌دانستند.
ارتباط جزیره خضرا با مثلث برمودا
مثلث برمودا نام منطقه‌ایی در اقیانوس اطلس است که در قرن بیستم با صورتی از افسانه و دور از واقعیت مشهور می‌شود که در این منطقه کشتی‌ها و هواپیماها غرق می‌شوند. تطبیق این منطقه با داستان جزیره خضراء که در دریای مدیترانه می‌باشد بی‌ربط به نظر می‌رسد.
نقدها به ماجرای جزیره خضراء
نقدهای فراوانی درباره این ماجرا نقل شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اتصال این داستان‌ها از قرن یازدهم به قرن ششم و هفتم که این ماجرا نقل می‌شود، قابل اثبات نیست. ناقلان ماجرا و نسخه‌های کتاب مجهول هستند و تنها کتاب که می‌توان گفت آن را نقل کرده است در قرن یازدهم می‌باشد که علامه مجلسی می‌گوید: این داستان را در کتاب‌های معتبر ندیدم و داستان را در بخش نوادر نقل می‌کند.
- در ضمن نقل این داستان‌ها مطالبی مثل تحریف قرآن، ارتباط همیشگی با امام زمان (عج) که خلاف معتقدات شیعه است و فرزند داشتن امام زمان (عج) نقل می‌شود که محل اختلاف است.
- در صورت انطباق جزیره خضرا با مثلث برمودا چهره‌ای که از امام زمان (عج) در دوران غیبت به دست خواهد آمد این است که ایشان مکان معلومی دارد که به تخریب و نابود کردن مردم مثل غرق کردن کشتی‌ها می‌پردازد که این مطالب با معتقدات شیعه سازگار نیست.
- طبق ظاهر بعضی روایات می‌توان گفت که امام زمان(عج) غالبا در شهر مدینه و مکه حضور دارند.
آثاری در نقد داستان
دراسة فی علامات الظهور و الجزیرة الخضراء
در سال‌های اخیر، مؤلفی عراقی به نام ناجی نجار، کتابی درباره جزیره خضراء نوشت و آن را با مثلث برمودا تطبیق داد. علی‌اکبر مهدی‌پور این کتاب را با عنوان جزیره خضراء و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، همراه با افزوده‌هایی، به فارسی ترجمه کرد. جعفر مرتضی عاملی بر این کتاب نقد نوشته و علاوه بر اینکه سند و محتوای روایت را نقد کرده، تطبیق جزیره خضراء را بر مثلث برمودا ناروا دانسته است.
جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت؟
کتاب دیگری که سند و محتوای داستان جزیره خضراء را با تفصیل بیشتر نقد کرده و اشکالات این حکایت را نمایانده و به نقد نظریه انطباق جزیره خضراء بر مثلث برمودا پرداخته، کتابی است در بررسی دیدگاه‌های محمد تقی شوشتری، سید جعفر مرتضی عاملی، ابراهیم امینی و دیگران که ابوالفضل طریقه‌دار با عنوان جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت؟ تدوین و درباره آن تحقیق کرده است.
سایر آثار
جعفر کاشف الغطاء این داستان را از ساخته‌های داستان‌سرایان معرفی می‌کند که برخی از اخباری‌ها آن را از کتاب‌های مهجور و ساختگی نقل کرده‌اند. او مضمون و مفاد داستان را مخالف اصول پذیرفته‌‌شده شیعه و گفتار عالمان دانسته است. برخی از معاصران، مانند آقا بزرگ طهرانی، سید محمد علی قاضی طباطبایی، محمد تقی شوشتری و سید محمد صدر نیز به نقد سند و محتوای این داستان پرداخته‌اند.
علی اکبر غفاری اصل حکایت جزیره خضراء را مربوط به یکی از فرزندان‌اسماعیل، پسر امام صادق(ع)، می‌داند که با امام زمان(عج) هم‌لقب و دوازدهمین نسل از امام علی (ع) بود به نظر می‌رسد عراقیانی که از آن سرزمین دیدن کرده‌اند، به سبب تشابه نام و کنیه و لقب او با امام زمان(عج)، تصور می‌کردند او همان مهدی است که نامش در روایات آمده و حاکمان آن جزایر فرزندان او هستند.
پانویس
- ↑ درباره شرح‌حال او رجوع کنید به حرّعاملی، ص۲۱۷-۲۱۸
- ↑ ج۵، ص۱۰۶
- ↑ ج۵۲، ص۱۵۹-۱۷۴
- ↑ مجالس المؤمنین، ج ۱، ص۷۸-۷۹
- ↑ ج۵، ص۱۰۶
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۱۰۹؛ ج۴، ص۹۳-۹۴
- ↑ الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم،ج ۲، ص۲۶۴-۲۶۶
- ↑ برای مشروح این داستان رجوع کنید به نوری، جنة المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة علیه‌السلام، أو، معجزته فی الغیبة الکبری، ص۲۱۳-۲۲۰
- ↑ محمدی ری شهری، دانش‌نامه امام مهدی (عج)، ج۳، ص۷۳
- ↑ خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۰۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۷۹
- ↑ محدث نوری، نجم الثاقب، ص۴۰۲؛ محمدی ری شهری، دانش‌نامه امام مهدی (عج)، ج۳، ص۵۲
- ↑ مجلسی، بحار، ج۵۲، ص۱۵۷، ح۲۰ و غیبة نعمانی، باب ۱۰، چهارمین فصل، ح۳۰، ص۱۸۲
- ↑ ر ک: به عاملی، دراسة فی علامات الظهور و الجزیرة الخضراء، ص۲۲۱-۲۳۶
- ↑ برای تفصیل نقد نظریه انطباق جزیره خضراء بر مثلث برمودا در این کتاب رجوع کنید به: طریقه‌دار، جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت ؟، ص۴۷-۱۰۹، ۱۶۳-۱۷۴
- ↑ الحقّ المبین فی تصویب رأی المجتهدین و تخطئة الاخباریین، ص ۶۹
- ↑ الحقّ المبین فی تصویب رأی المجتهدین و تخطئة الاخباریین، ص۷۰
- ↑ ج ۵، ص۱۰۵
- ↑ جزایری، ج ۲، ص۶۹، تعلیقه قاضی طباطبائی
- ↑ الاخبار الدخیلة، ص۱۴۶-۱۵۲
- ↑ تاریخ الغیبة الکبری، ص۷۶-۸۸
- ↑ تصحیح و تحقیق متون حدیثی، ص ۱۱۴
- ↑ نیز ر ک: حسن‌زاده آملی، ج ۲، نکته ۹۹۰
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- بیاضی، علی‌بن محمد، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران، ۱۳۸۴.
- تستری، محمدتقی، الاخبار الدخیلة، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران ۱۳۹۰.
- جزایری، نعمت‌اللّه‌بن عبداللّه، الانوار النعمانیة، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
- حرّعاملی، محمدبن حسن، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، تهران، ۱۳۶۴ش.
- خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، ۱۴۱۸ق.
- شوشتری، نوراللّه‌بن شریف‌الدین، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ش.
- صدر، محمد، تاریخ الغیبة الکبری، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
- طریقه‌دار، ابوالفضل، جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت ؟، قم ۱۳۷۷ش.
- عاملی، جعفر مرتضی، دراسة فی علامات الظهور و الجزیرة الخضراء، قم ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- غفاری، علی‌اکبر، «تصحیح و تحقیق متون حدیثی»، علوم حدیث، سال ۵، ش ۱ (بهار ۱۳۷۹).
- کاشف‌الغطاء، جعفربن خضر، الحقّ المبین فی تصویب رأی المجتهدین و تخطئة الاخباریین، چاپ محمدکاظم روحانی، در گنجینه بهارستان: مجموعه ۱۱ رساله در فقه و اصول، به‌کوشش حسنعلی علی‌اکبریان، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- نوری، میرزا حسین، جنة المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة علیه‌السلام، أو، معجزته فی الغیبة الکبری، در مجلسی، ج ۵۳.
- نوری، میرزا حسین، نجم ثاقب، قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۴ق.
- محمدی ری شهری، محمد، دانش‌نامه امام مهدی (عج)، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۳ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: