بجستان
بجستان شهری در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد، با مساحتی بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع است. اهالی بجستان شیعه اثنی عشری هستند. علما و فقها و محدثان بسیاری از بجستان برخاسته‌اند.
پیشینه تاریخى
قدمت بجستان همچون گناباد، احتمالاً به دوره هخامنشی می‌رسد. در تُرفان (چین) کتیبه‌ای به زبان و خط پهلوی کشف شده، که از وجود شخصیتی تاریخی با نام «مهر» یاد کرده، و محل درگذشت او را بجستان آورده است. در قرون اولیه اسلامی بجستان مانند گناباد ضمیمه ولایت قهستان، و مدتی ضمیمه نیشابور و گاهی از توابع هرات شمرده می‌شد. یاقوت، بجستان را از قرای نیشابور دانسته است.
حافظ ابرو در قرن نهم قمری از بجستان به عنوان ناحیه‌ای «مختصر» مشتمل بر ۳ قریه با نامهای زین آباد، مارندز و یونسی؛ و۲۰ مزرعه نام برده و آن را از نواحی هرات به شمار آورده است.ظاهراً لشکریان تیمور گورکانی در مسیر حرکت به خراسان از بجستان گذشته‌اند. این شهر در عهد صفویه نیز در معرض تاخت و تاز ازبکان بود. بجستان در ۱۲۸۹ق /۱۸۷۲م قحطی شدیدی را به خود دید که باعث مرگ و میر و مهاجرت گروه‌هایی از این ناحیه گردید.
آثار باستانى
در حاشیه شرقی گورستان شهر، مسجدی واقع است که اهالی به این محوطه، صُنعه یا صمعه مزار می‌گویند. که با توجه به نوع استفاده از آن باید همان صومعه یا معبد باشد و گمان می‌رود که این مکان در دوران‌های پیشین، پرستشگاه مهر بوده است. قلعه دختر بجستان یا قلعه گرد کوه بر فراز قله‌ای منفرد و رفیع در ۵ کیلومتری جنوب غربی قریه مزار در کوهستانی به همین نام (نام محلی آن گُرکو) قرار دارد، که اصل آن از دوره ساسانی و یا پیش از آن است و در اواخر قرن پنجم قمری به تصرف اسماعیلیان نزاری درآمد و در سده ۷ق توسط هولاکوخان مغول ویران شد.این قلعه مانند دیگر قلعه دخترهای ایران، نام خود را از ایزد اناهیتا گرفته است.
آثار قلعه قدیمی شهر نیز در حسینیه حاجیه دیده می‌شود. در زین آباد و یونسی، کاروانسراهایی وجود دارد که به رباط شاه عباس معروفند. همچنین می‌توان به پل یونسی که با ۹ چشمه بر روی رودخانه کال شور قرار گرفته، و از آثار دوره صفوی است، اشاره کرد.
مسجد جامع بزرگ بجستان
مهم‌ترین اثر تاریخی بجستان، مسجد جامع بزرگ بجستان است، که در زمان میرزا شاهرخ پسر امیر تیمور و توسط محمد بن فخرالدین بجستانی بنا شده است. این مسجد دو ایوانی در زمان شاه عباس اول (۱۰۲۴ق) و اخیراً در ۱۳۷۲ش مرمت شده است.
آخرین تقسیمات کشوری
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، بجستان به سه منطقه جغرافیایی با مشخصات ذیل اطلاق می شود.
- «شهرستان بجستان» از شهرستان‌های استان خراسان رضوی ایران است. این شهرستان بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و تا مرداد ۱۳۸۷، یکی از بخش‌های شهرستان گناباد بود. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۹۴۹۵ نفر بوده است،دارای تقسیمات کشوری زیر است:شهر بجستان، شهر یونسی، دهستان بجستان، دهستان جزین، دهستان یونسی
- «شهر بجستان»، که مرکز «شهرستان بجستان» است و در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع است جمعیت آن در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۱۹۶۰ نفر بوده‌است.
- «دهستان بجستان» که نام دهستانی در بخش بجستان «شهرستان گناباد» استان خراسان رضوی در ایران است و براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۳۳۸۲ نفر (۹۴۳ خانوار) بوده‌است.
پانویس
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۴۹.
- ↑ برزگر، گذر سرزمین ایزد، ص۵۰.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۵۰.
- ↑ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۴۹۷.
- ↑ حافظ ابرو، تاریخ، ج۲، ص۴۴.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۱۸ و ۱۶۹-۱۶۸.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۱۸.
- ↑ مشهد، ص۷۶.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۵۹.
- ↑ پورابراهیم، حسین، جغرافیای گناباد، صص۲۵۰-۲۴۷.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۳۷.
- ↑ تابنده، تاریخ و جغرافی گناباد، ص۱۷۷.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۶۲؛ برزگر، گذر سرزمین ایزد، ص۷۸.
- ↑ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۶۲؛ تابنده، تاریخ و جغرافی گناباد، ص۱۸۱.
- ↑ تابنده، تاریخ و جغرافی گناباد، ص۵۴ و ۱۷۵.
- ↑ تابنده، تاریخ و جغرافی گناباد، ص۵۴؛ مجتبوی، جغرافیای تاریخی گناباد، ص۱۵۷.
- ↑
- ↑
- ↑
منابع برای مطالعه بیشتر
- کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، ۱۳۱۱ش.
- بهرامى، تقى، جغرافیای کشاورزی ایران، تهران، ۱۳۳۳ش.
منابع
- برزگر، علی، گذر سرزمین ایزد، تهران، ۱۳۷۰ش.
- پورابراهیم، حسین، جغرافیای گناباد، گناباد، ۱۳۷۱ش.
- تابنده، سلطان حسین، تاریخ و جغرافی گناباد، تهران، ۱۳۴۸ش.
- حافظ ابرو، عبدالله، تاریخ، به کوشش درتئا کراوولسکی، ویسبادن، ۱۹۸۲م.
- سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۶ش.
- سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نتایج تفصیلی، استان خراسان، تهران، ۱۳۷۶ش.
- مجتبوی، حسین، جغرافیای تاریخی گناباد، مشهد، ۱۳۷۴ش.
- یاقوت حموی، کتاب معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ، ۱۸۶۶–۱۸۷۳، چاپ افست تهران، ۱۹۶۵.
- Meshed and Northeastern Iran, ed. L. W. Adamec, Graz,1981.