ایمان پدران پیامبر
ایمان پدران پیامبر از مسائل اختلافی بین شیعه و اهل سنت است. به باور علمای شیعه پدران پیامبر(ص) همه موحد بوده‌اند. این نظر مورد قبول برخی از عالمان اهل سنت نیز هست؛ ولی بسیاری از اهل سنت با استناد به شخصیت آزر در زندگی حضرت ابراهیم، معتقدند در بین پدران پیامبر مشرکانی نیز وجود داشته‌اند. البته محققان شیعه با تکیه بر برخی از آیات قرآن، پدر ابراهیم را شخصی غیر آزر می‌دانند.
اهمیت و جایگاه
این که پدران پیامبر اسلام و نیز سایر انبیاء موحد و خداپرست بوده یا ممکن است مشرک بوده باشند جزو موضوعات اختلافی بین فرقه‌های مختلف اسلامی است. در این زمینه چندین کتاب و مقاله نوشته شده یا در کتاب‌های مفصل بخش‌هایی به این بحث اختصاص یافته است.
باور علمای شیعه
شیخ صدوق (م۳۸۰ق) می‌گوید اعتقاد ما آن است که پدران پیامبر از حضرت آدم تا عبدالله همه مسلمان بوده‌اند. و شیخ مفید (م ۴۱۳ق) نیز جمله صدوق را تأیید کرده و می‌گوید پدران پیامبر تا آدم همه موحد و بر ایمان به خدا بوده‌اند چنان‌که ابو جعفر صدوق گفته و همه اهل حق هم بر همین عقیده اجماع دارند.
طبرسی در مجمع البیان در ذیل آیه ۲۱۹ سوره شعراء و عبارت «تقلبک فی الساجدین»، بر اساس یک برداشت ساجد بودن را صفت پدران پیامبر می‌داند نصیر الدین طوسی و علامه حلی در تجرید الاعتقاد و شرح آن معتقدند پدران پیامبران باید از هر گونه پَستی به‌دور باشند.
دیدگاه علمای اهل سنت
در میان علمای اهل سنت برخی بر مؤمن بودن اجداد پیامبر اسلام تأکید دارند. آلوسی بغدادی در روح المعانی، این باور را پذیرفته و همچنین اختصاص این عقیده به شیعه را نفی کرده و می‌گوید فخر رازی که این باور را مختص به شیعیان دانسته تحقیق کافی نکرده است. در حالی که فخر رازی قبول نمی‌کند که همه پدران پیامبر موحد بوده‌اند. متکلم معروف اشعری، علاءالدین قوشچی در شرح خود بر تجرید الاعتقاد می‌پذیرد که پدران پیامبران نباید آلوده به شرک باشند. جلال‌الدین سیوطی نیز که خود موافق ایمان اجداد پیامبران است در این راستا کتاب‌هایی تألیف کرده‌است.
در مقابل محمد رشیدرضا معتقد است اعتقاد به پاکی پدران انبیاء خلاف ظاهر قرآن و احادیث صحیح است. چنان‌که پیش از او ابن تیمیه عالم مشهور سلفی در کتاب مجموع الفتاوی، پدر پیامبر اسلام را کافر می‌داند.
دلایل موافقان و مخالفان
موافقان نظریه موحد بودن پدران پیامبران به دو آیه از قرآن و چندین حدیث تمسک کرده‌اند.
از جمله آیات مورد استناد، آيه تقلبک فی الساجدین (۲۱۹/شوری) است که به گفته شیخ طوسی بر اساس نقل ابن عباس، منظور آیه، منتقل شدن پیامبر از صلب پدران پاک است تا زمانی که به دنیا بیاید. چنان‌که به آیه ۱۲۸ سوره بقره نیز استدلال کرده‌اند که ابراهیم دعا کرد که فرزندانش مسلمان باشند و در آیه ۳۰ سوره زخرف این دعا را مستجاب شده دانست. از سوی دیگر پدران پیامبر اسلام همه از نسل ابراهیم بوده‌اند و خود پیامبر نیز خود را مصداق این آیه دانسته است.
احادیث مرتبط
علاوه بر آیات قرآن عالمان شیعه به چندین حدیث نیز استدلال کرده‌اند از جمله حدیثی در الکافی که می‌گوید جهنم بر پشت و شکم و دامنی که پیامبر را به دنیا آورده و کفالت کرده حرام است. و نیز حدیثی در امالی شیخ طوسی که پیامبر فرموده است نطفه من از صلب آدم تا جدم دائم در پشت و رحم‌هایی پاک قرار گرفت و هرگز ناپاکی جاهلیت مرا آلوده نکرد. در کتاب‌های اهل سنت مثل المعجم الکبیر و السیرة الحلبیة، و مجمع الزوائد نیز چند حدیث برای اثبات این مدعا نقل شده است.
رشیدرضا با تکیه بر احادیثی که مضمون آن کافر و جهنمی بودن پدر پیامبر است می‌پذیرد که ممکن است پدران پیامبران مشرک باشند و با همین دلیل به کسانی که تلاش می‌کنند نشان دهند آزر پدر ابراهیم نبوده است پاسخ می‌دهد.او همچنین روایتی را نقل کرده و بر اساس آن مادر پیامبر را نیز مشرک دانسته است
به گفته یکی از محققان مجموعه احادیثی که در کتاب‌های حدیثی در این موضوع آمده است در پنج گروه قابل دسته‌بندی هستند؛
- الف) روایاتی که صریحا بر ایمان برخی از اجداد پیامبر دلالت می‌کنند
- ب) روایاتی که می‌گوید پیامبر در صلب‌ها و رَحِم‌های پاک بوده است.
- ج) روایاتی که می‌گوید پیامبر در بهترین گروه و خانواده قرارداده شده است
- د)روایاتی که پیامبر را همیشه در اصلاب انبیاء می‌دانند
- ه) روایاتی که تصریح می‌کند صلبی که پیامبر از آن متولد شده بر آتش جهنم حرام است.
ماجرای پدر ابراهیم
- همچنین ببینید: آزر
مخالفان ایمان اجداد پیامبر معتقدند از آنجا که آزر پدر ابراهیم بت‌پرست بوده است پس همه پدران پیامبر اسلام موحد نبوده‌اند. در نقطه مقابل شیعیان پاسخ داده‌اند که آزر پدر ابراهیم نیست، بلکه سرپرست یا عموی اوست و ابراهیم در سن پیری برای پدر خود دعا و طلب مغفرت کرده است ولی به جای تعبیر «اب» از تعبیر «والد» استفاده کرده است. به گفته طباطبائی مفسر نویسنده تفسیر المیزان همین نشان می‌دهد که پدر ابراهیم شخصی غیر از آزر بوده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مدنی بجستانی، ایمان اجداد رسول‌خدا، ص۱۶۲.
- ↑ مدنی بجستانی، ایمان اجداد رسول‌خدا، ص۱۸۸.
- ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ص۱۱۰.
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ص۱۳۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۶.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۷۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دار الکتب العلمیة، ج۱۰، ص۱۳۵.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۱۸۴.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، ج۱۳، ص۳۱-۳۵.
- ↑ قوشچی، شرح تجرید العقائد، منشورات رضی، ص۳۵۹
- ↑ مدنی بجستانی، ایمان اجداد رسول‌خدا، ص۱۶۶.
- ↑ رشیدرضا، المنار، ج۷، ص۴۵۱-۴۵۴
- ↑ ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبدالرحمان بن محمد، ج۱، ص۱۴۴
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۸، ص۶۸.
- ↑ مدنی بجستانی، ایمان اجداد رسول‌خدا، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۱، ص۴۴۶، ح۲۱
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ص۵۰۰، ح۱۰۹۵
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱۱، ص۳۶۲
- ↑ الحلبی، السیرة الحلبیة،دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۴۴
- ↑ الهیثمی، مجمع الزوائد، مکتبة القدسی، ج۷، ص۸۶
- ↑ رشیدرضا، المنار، ج۷، ص۴۵۱
- ↑ رشیدرضا، المنار، ج۷، ص۴۵۱
- ↑ رشیدرضا، المنار، ج۷، ص۴۵۲
- ↑ مدنی بجستانی، ایمان اجداد رسول خدا، ص۱۷۵-۱۷۶.
- ↑ رشیدرضا، المنار، ج۷، ص۴۴۹
- ↑ برای مطالعه تفصیلی این دلیل مراجعه کنید به: طباطبائی، المیزان، اسماعیلیان، ج۷، ص ۱۶۱- ۱۶۵، و ج۱۵، ص۲۸۷، و ج۱۴، ص۵۹-۶۰.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبدالرحمان بن محمد بن قاسم، مدینه، مجمع الملک فهد، ۱۴۱۶ق.
- الحلبی الشافعی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، تحقیق: عبدالله محمد الخلیلی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریة للکتاب، ۱۹۹۰م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۷۱ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ۹، ۱۴۲۲ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قوشچی، علاءالدین، شرح تجرید العقائد، قم، منشورات رضی-بیدار-عزیزی، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مدنی بجستانی، سید محمود، ، فصلنامه میقات حج، ش۴۴، تابستان ۱۳۸۲ش.
- الهیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق: حسام الدین قدسی، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۴۱۴ق.
پیوند به بیرون