الابحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة (کتاب)
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی |
| موضوع | عقاید |
| سبک | کلامی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | چاپ نشده است |
اَلْاَبْحاثُ الْمُفیدَة فی تَحْصیلِ الْعَقیدَة رساله‌ای در علم کلام به زبان عربی نوشته علامه حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق)، فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم قمری. در این اثر، بیشتر مباحث کلامی از توحید تا معاد مطرح شده است. ملا هادی سبزواری، حکیم و عارف شیعی قرن سیزدهم قمری این رساله را شرح کرده است.
نویسنده
حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق) معروف به علامه حلّی، فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم قمری. او بیش از ۱۲۰ کتاب در رشته‌های اصول، فقه، تفسیر، منطق، کلام و رجال نگاشته است. او در گسترش فقه شیعه نقشی مهم داشت و مبانی کلامی و اعتقادی شیعه را با تکیه با مبانی عقلی تبیین کرد. کتاب‌های باب حادی عشر و کشف المراد او جزء منابع اصلی مطالعه اعتقادات شیعیان به شمار می‌رود. نهج الحق و کشف الصدق، خلاصة الاقوال، الجوهر النضید، تذکرة الفقهاء، قواعد الاحکام و مختلف الشیعه معروف‌ترین آثار اویند.
تاریخ نگارش
علّامه حلّی در خلاصة الأقوال و همچنین در اجازه‌ای که برای مُهنا بن سنان صادر کرده است از این رساله در زمرۀ آثار کلامی خودش نام برده است.
تاریخ تألیف این رساله بطور دقیق دانسته نیست. تنها، از ارجاع‌هایی که علّامه در این رساله به دو کتاب دیگرش، یعنی مناهج الیقین (تألیف شده در ۶ ربیع الثانی سال ۶۸۰ق) و الأسرار الخَفیة (نوشته شده در حوالی سال ۶۸۰ق) داده است، به دست می‌آید که وی این رساله را پس از سال ۶۸۰ق نگاشته است.
محتوای کتاب
این کتاب دربردارنده بیشتر مباحث کلامی است و از هشت فصل تشکیل شده است:
- فصل اول که شامل هفت مبحث می‌شود و درباره امور عامه است و دارای بحث‌هایی مانند وجود و عدم، امکان و وجوب، قدم و حدوث است.
- فصل دوم که هفت مبحث دارد و درباره جواهر و احکام آن‌ها است.
- فصل سوم دارای بیست مبحث است و در مورد اعراض بحث می‌کند.
- فصل چهارم، شانزده مبحث دارد و راجع به اثبات واجب الوجوب و بررسی صفات ثبوتی و سلبی خداوند است.
- فصل پنجم، هفت مبحث دارد و درباره عدل الهی است و شامل بحث‌های مربوط به حسن و قبح عقلی، افعال عباد، تکلیف، لطف، آلام، ارزاق، آجار و اسعار است.
- فصل ششم درباره نبوت است و چهار مبحث دارد: لزوم بعثت انبیا، عصمت انبیا، اثبات نبوت حضرت محمد(ص) و کرامات.
- فصل هفتم شامل چهار مبحث و راجع به امامت است و به بحث‌هایی در مورد لزوم نصب امام، عصمت امام، اثبات امامت امیرالمؤمنین و سایر امامان معصوم(ع) می‌پردازد.
- فصل هشتم درباره معاد است و چهار بحث دارد و شامل مطالبی مانندِ حقیقت انسان، صحت عدم بر عالم، استحقاق ثواب و توبه است.
چاپ و نسخه‌ها
از رسالۀ الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة دست‌کم سه نسخۀ خطّی موجود است:
- نسخۀ کتابخانۀ ملّی ایران به شمارۀ ۴/ ۱۹۶۴ به خطّ محمّد جواد بن کَلبعلی بن جواد کاظمی که در تاریخ ۱۰۹۰ هجری قمری کتابت شده است.
- نسخۀ موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ ۷۴۱۳، که دست نوشتی متأخّر (احتمالاً حدود قرن دوازده و سیزده هجری قمری) است، ولی تاریخ دقیق کتابت آن معلوم نیست.
- نسخۀ کتابخانه عمومی امام الحکیم در نجف به خط محمد بن طاهر سماوی مورخ ۱۳۳۵ق کتابت شده است.
شرح‌ها
بر این رساله چند شرح نوشته‌اند، از جمله شرح ناصر بن ابراهیم بویهی احسائی (متوفی ۸۵۳ق) و شرح ملا هادی سبزواری (متوفی ۱۲۸۹ق). نسخه خطی هر دو شرح در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
پانویس
- ↑ جمعی از مؤلفان، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۴۰۲ و ج۱۰، ص۲۲۹؛ جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۵.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۶.
- ↑ ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۲۷۴-۲۷۵.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۶.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۷.
منابع
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، چ۳، قم: نشر معروف، ۱۳۸۵ش.
- عطایی نظری، حمید، «نگرشی بر نگارش‌های کلامی (۴) الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة»، آیینه پژوهش، شماره ۱۶۰، پاییز ۱۳۹۵، صفحات ۸۴-۹۰.
- ضمیری، محمدرضا، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون