ابن‌میثم بحرانی

برای دیگر کاربردها ابن میثم (ابهام‌زدایی) را ببینید.
محدث، فقیه و متکلم شیعی

مقبره و مسجد ابن میثم در منامه • بحرین
اطلاعات فردی
نام کامل کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی
لقب مفیدالدین
تاریخ تولد ۶۳۶ق
تاریخ وفات ۶۹۹ق
شهر وفات الدونج یا هلتا (بحرین)
اطلاعات علمی
استادان اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی • کمال‌الدین علی بن سلیمان بحرانی
شاگردان سید عبدالکریم بن احمد حلی • علامه حلی
تألیفات مصباح السالکین یا شرح بزرگ نهج‌البلاغه • قواعد المرام فی علم الکلام • النجاة فی القیامة

کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی (۶۳۶ - ۶۷۹یا۶۹۹ق) محدث، فقیه و متکلم شیعی سده هفتم قمری بود. ابن‌میثم پس از تکمیل تحصیل خود به تربیت شاگردان و تألیف و تصنیف پرداخت و گفته‌اند خواجه نصیر الدین طوسی نزد او فقه خواند. شهرت عمده ابن میثم در کلام است و آثار زیادی در این زمینه و زمینه‌های دیگر به او نسبت داده‌ شده که قواعد المرام فی علم الکلام و اختیار مصباح السالکین از جمله آنهاست.

زندگی‌نامه

برخی لقب ابن میثم را مفیدالدین آورده‌اند. از زندگی او آگاهی اندکی در دست است. همین قدر گفته‌اند که در ۶۳۶ق به دنیا آمد و نزد ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی و کمال الدین علی بن سلیمان بحرانی دانش آموخت.

اگرچه در منابع، اشاره‌ای به محل تحصیل او نشده، ولی احتمالاً در عراق و در مراکز تجمع شیعیان مانند حله به تحصیل علم پرداخت. اما پس از آن به بحرین بازگشت و گوشه عزلت گزید.
تاریخ درگذشت ابن میثم اگرچه در بیشتر منابع، ۶۷۹ق / ۱۲۸۰م ذکر شده، ولی با توجه به این نکته که وی در ۶۸۱ق تألیف الشرح الصغیر لنهج البلاغة را به پایان رساند می‌بایست پس از آن تاریخ درگذشته باشد؛ کنتوری نیز در یک جا ۶۹۹ق /۱۳۰۰م را تاریخ درگذشت او دانسته است.

قبر او را در الدونج یا هلتا در ماحوز بحرین دانسته‌اند. میرزا حسین نوری یادآور شده که براساس قراین و شواهد، قبر او می‌بایست در هلتا باشد، و برخی نیز اشاره کرده‌اند که قبر واقع در الدونج، از آنِ نیای او میثم بن معلی است نه کمال الدین ابن میثم.

تألیف و تدریس

پس از مدتی دانشمندان عراق، به‌ویژه اهل حله که او را مردی دانشمند می‌شمردند، از او خواستند که به تربیت شاگردان و تألیف و تصنیف بپردازد. ابن میثم در آغاز از سفر سر باز زد، اما سپس به عراق رفت و به احتمال قوی در حله اقامت گزید؛ زیرا کسانی که از او روایت کرده‌اند مانند سید عبدالکریم بن طاووس حلی و علامه حلی اهل حله هستند.

وی با خواجه نصیرالدین طوسی معاصر بود و گفته‌اند که خواجه نزد او فقه می‌خواند و او از خواجه کلام می‌آموخت.

شهرت عمده ابن میثم در کلام است و حتی در شرحی که بر نهج البلاغه نوشته، روش کلامی و فلسفی در پیش گرفته است.

ابن میثم در روزگار خود چندان شهرت داشته که او را با صفاتی چون فیلسوف، محقق و زبده فقها و محدثان و متکلم ماهر وصف کرده‌اند و طریحی او را در فقه همچون خواجه نصیرالدین در علم کلام دانسته است.

به گفته سلیمان ماحوزی بحرانی (که به درخواست شاگردان و دوستان، رساله‌ای در شرح حال او به نام السلافة البهیة فی الترجمة المیثمیه نگاشته است) فقیهان و محدثان و متکلمان و ادیبان به آراء و روایات ابن میثم، به تصریح یا به اشاره استناد جسته‌اند.

برخی نظرات کلامی
قواعد المرام فی علم الکلام

ابن میثم بحرانی، در طرح مسائل و سبک استدلال به روش خواجه نصیرالدین در تجرید الاعتقاد نظر داشته و مستند استدلال‌های او، برخلاف علامه حلّی، بیشتر عقل است نه نقل، اگرچه از نظر چیرگی بر همه آراء و عقاید گوناگون متکلمان از علامه حلی ضعیف‌تر می‌نماید.

ابن میثم، معرفت و شناخت خدا را عقلاً واجب دانسته و بر آن است که این معرفت از روی تقلید و به موجب نقل، قابل حصول نیست. وی ظاهراً در باب اثبات صانع، نظر معتزله را بر اشاعره برتری داده است. در باب نبوت، سبک دقیق فلسفی در پیش گرفته و آن را به مطالب «‌ما، هل، لِم َ، کیف و من‌» تطبیق داده و بیان کرده است. درباره حشر و معاد، نظر ابوالحسن بصری را پذیرفته و بر آن است که اجزاء اصلیه انسان که تحول و تغییر نمی‌یابد، محشور می‌شود.

آثار
مصباح السالکین یا شرح نهج البلاغه

حدود ۳۰ اثر به ابن میثم نسبت داده شده است:

آثار چاپی

آثار خطی و چاپ نشده

برای دیگر نسخ خطی او می‌توان به کتاب بروکلمان مراجعه کرد.

تک‌نگاری

رساله السلافة البهية في الترجمة الميثميه، توسط سلیمان بن عبدالله ماحوزی در شرح‌حال ابن میثم بحرانی نوشته شده است. این رساله توسط دار حفظ التراث البحرانی، در سال ۱۴۳۰ق چاپ شده است. صاحب حدائق نیز، تمام این رساله را در جلد اول از کشکول خود آورده است.

پانویس

  1. ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۱۰؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۴۲۰.
  2. ↑ ماحوزی، فهرست، قصص العلماء، ص۶۹
  3. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۲۷.
  4. ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، ص۱۸۸.
  5. ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار، ص۲۹۱.
  6. ↑ ج۳، ص۴۶۱
  7. ↑ نامه دانشوران، ج۳، .ص۲۸۷
  8. ↑ ماحوزی، السلافه البهیه، ج۱، ص۴۳، ۴۴
  9. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۲۷.
  10. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۲۱۶.
  11. ↑ ماحوزی، السلافة البهیه، ج۱، ص۴۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۲۶؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۳۰۲.
  12. ↑ حرعاملی، امل الامل، ج۱، ص۳۳۲؛ ماحوزی، السلافه البهیه، ج۱، ص۴۲.
  13. ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۷۲.
  14. ↑ ماحوزی، السلافه البهیه، ج۱، ص۴۷-۵۳.
  15. ↑ ماحوزی، السلافه البهیه، ج۱، ص۴۷، ۴۸.
  16. ↑ ابن میثم، قواعد المرام، ص۲۸.
  17. ↑ ابن میثم، قواعد المرام، ص۶۳، ص۸۲، ص۸۴.
  18. ↑ ابن میثم، قواعد المرام، ص۱۲۱.
  19. ↑ ابن میثم، قواعد المرام، ص۱۳۹-۱۴۴؛ برای برخی دیگر از نظرات او، نک: شرح نهج البلاغه؛ شریف لاهیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵ -۵۴۷.
  20. ↑ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۴.
  21. ↑ استرآبادی، منهج المقال، ص۵۱۱.
  22. ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۳۴۹
  23. ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۲۳، ص۱۶۸.
  24. ↑ الذریعة، ج۱۷، ص۱۷۹.
  25. ↑ استرآبادی، منهج المقال، ص۵۱۱.
  26. ↑ آقابزرگ تهرانی، ج۲۰، ص۱۹۸.
  27. ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۷۲.
  28. ↑ شریف لاهیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵.
  29. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲، ص۲۸.
  30. ↑ شریف لاهیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵.
  31. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۵۴۵.
  32. ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۴۹
  33. ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲، ص۲۸، ج۳، ص۳۵۲.
  34. ↑ نجف، فهرست مخطوطات مکتبه آیةالله حکیم العامه، ج۱، ص۱۶۴.
  35. ↑ Brockelmann,vol.1/705
  36. ↑ بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع)، ص۱۰.
  37. ↑ بحرانی، السلافة البهیة، ۱۴۳۰ق.
  38. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۲۱۱.

منابع

  • آستان قدس، فهرست.
  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن‏، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآوری احمد بن محمد حسینی، بیروت‏، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
  • آقابزرگ، الذریعه.
  • آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت ۱۹۷۲م.
  • ابن میثم، میثم، شرح نهج البلاغه، تهران، ۱۴۰۴ق.
  • استرآبادی، میرزا محمد، منهج المقال، تهران، ۱۳۰۶ق.
  • افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
  • بحرانی، سلیمان بن عبدالله، السلافة البهیة فی الترجمة المیثمیة، به کوشش محمود غریفی، بی‌جا، دار حفظ التراث البحرانی، ۱۴۳۰ق.
  • بحرانی یوسف، کشکول، بیروت، ۱۴۰۶ق.
  • بحرانی، یوسف بن احمد، ، به تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
  • تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، ۱۳۶۴ش.
  • حرعاملی، محمد، امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبه الاندلس.
  • خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۲م.
  • دانش پژوه، محمد تقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابهای خطی مجلس شورای اسلامی شم ۲، تهران.
  • شریف لاهیجی، محمد، محبوب القلوب، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز؛ ششن، رمضان، نوادر مخطوطات العربیه فی مکاتبات ترکیا، بیروت، ۱۴۰۰ق.
  • شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۶۵ش.
  • طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، به کوشش احمد حسینی، تهران، مکتبه المرتضویه.
  • عیسوی، احمد محمد و محمد سعید ملیح، فهرست مخطوطات المکتبه الغربیه بالجامع الکبیر بصنعاء، اسکندریه، منشأه المعارف.
  • فهرست مخطوطات خزانه الروضه الحیدریه، به کوشش احمد حسینی، نجف، ۱۳۹۱ق.
  • کنتوری، اعجاز حسین، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، به کوشش م. هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۵م.
  • ماحوزی بحرانی، سلیمان، «‌السلافه البهیه فی الترجمه المیثمیه »، کشکول (نک: بحرانی در همین مآخذ).
  • ماحوزی بحرانی، سلیمان، فهرست آل بابویه و علماء البحرین، به کوشش احمد حسینی و محمد مرعشی، قم، ۱۴۰۴ق.
  • نامه دانشوران، قم، دارالفکر.
  • نجف، محمد مهدی، فهرست مخطوطات مکتبه آیه الله حکیم العامه، نجف، ۱۳۸۱ق.
  • نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
  • همو، قواعد المرام فی علم الکلام، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۹۸ق.
  • Brockelmann, C., Geschichte der Arabischen Litteratur, Leiden, 1943-1949, Supplement.

پیوند به بیرون

  • منبع مقاله:


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/index.php?title=ابن‌میثم_بحرانی&oldid=730695»