عبدالعزیز حلبی
| فقیه و قاضی شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عَبْدُالعَزیز بن نَحْریر بن عبدالعزیز ابن بَرّاج طرابلسی |
| لقب | ابن بَرّاج • عزّالدین • عزّالمؤمنین |
| تاریخ تولد | حدود ۴۰۰ق |
| زادگاه | مصر یا شام |
| تاریخ وفات | شب جمعه، ۹ شعبان سال ۴۸۱ق |
| شهر وفات | طرابلس |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید مرتضی • شیخ طوسی |
| شاگردان | اسعد بن احمد طرابلسی • حسک ابن بابویه • عبدالجبار مقری رازی • عبدالرحمان نیشابوری خزاعی • حسن بن عبدالعزیز جیهانی |
| تألیفات | جواهر الفقه • شرح جمل العلم و العمل |
| سایر | قضاوت مـنطقه طرابلس |
عبدالعزیز حَلبی معروف به ابن بَرّاج (حدود ۴۰۰ تا ۴۸۱ ق)، فقیه و قاضی شیعی قرن پنجم قمری و از شاگردان سید مرتضی و شیخ طوسی است. او در سال ۴۳۸ق در طرابلس عهده‌دار منصب قضاوت شد. اسعد بن احمد طرابلسی و حسن بن عبدالعزیز جبهانی از شاگردان و المهذب و جواهر الفقه از آثار او به شمار می‌آیند. جعفر المهاجر در کتاب «ابن البرّاج الطرابلسی، عصره، سیرته و مصنّفاته» به شرح حال او پرداخته است.
زندگی‌نامه
عَبْدُالعَزیز بن نَحْریر بن عبدالعزیز بن بَرّاج طرابلسی معروف به قاضی ابن‌بَرّاج از فقیهان قرن پنجم هجری است. افندی در کتاب ریاض العلماء، محل تولد ابن‌برّاج را مصر دانسته است، اما جعفر سبحانی نویسنده موسوعة طبقات الفقهاء، این امر را بعید دانسته، وی را اهل شام معرفی می‌کند. در منابع از تاریخ ولادت او سخنی به میان نیامده است؛ ولی از آن جا که برخی منابع از عمر ۸۰ساله او یاد کرده و تاریخ وفاتش را ۴۸۱ق دانسته‌اند، جعفر سبحانی سال ولادتش را در حدود ۴۰۰ق حدس زده است.
قاضی ابن برّاج نزدیک به هشت سال در درس سید مرتضی شرکت کرد و بعد از وفات وی نزدیک به سه سال در درس شیخ طوسی حاضر شد. اگرچه عبدالله بن عیسی افندی در ریاض العلماء، شیخ مفید را نیز از اساتید وی به شمار آورده، اما سبحانی این سخن را بعید دانسته است. او در سـال ۴۳۸ق از سوی جلال الملک به عنوان قاضی مـنطقه طرابلس منصوب شد.
به گفته افندی، فقیه دیگری به نام عبدالعزیز بن ابی کامل طرابلسی در عصر ابن‌براج می‌زیسته است که شرح حال وی در مواردی با شرح حال ابن‌براج اشتباه شده است. با این حال جعفر سبحانی معتقد است دو عنوان «عبدالعزیز بن ابی کامل طرابلسی» و «عبدالعزیز ابن براج طرابلسی» به یک شخص تعلق دارد و دو شخص جداگانه نیستند.
کنیه و القاب
ابن براج به «عزّالدین»، «عزّالمؤمنین»، «ابن برّاج»، «حلبی» و «طرابلسی» نیز ملقب بوده است. کنیه وی «ابوالقاسم» و از القاب دیگر او «قاضی» و «سعدالدین» را می‌توان نام برد.
وفات
ابن براج در شب جمعه ۹ شعبان سال ۴۸۱ق در طرابلس درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.
شاگردان
قاضی ابن برّاج شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنان عبارتند از:
- اسعد بن احمد طرابلسی.
- حسن بن عبدالعزیز جبهانی
- داعی بن زید
- حسن بن حسین بن بابویه
- عبدالرحمان بن احمد نیشابوری خزاعی
- عبدالجبار بن عبدالله مقری رازی
- ابوجعفر محمد حلبی
- عبدالعزیز بن ابی کامل طرابلسی
- کمیح
تألیفات
ابن‌براج کتابهای متعددی را در فقه و کلام تألیف کرد که از آنها تنها سه کتاب «جواهر الفقه»، «شرح جمل العلم و العمل» و «المهذب» باقی مانده است.
آثار چاپی
- جواهر الفقه؛ این کتاب اولین نوشته‌ای است که مسائل فقهی و احکام شرعی را به صورت پرسش و پاسخ مطرح نموده است.
- شرح جمل العلم و العمل؛ این کتاب شرحی بر کتاب فقهی جمل العلم و العمل تألیف سید مرتضی است.
- المهذب.
آثار منسوب
- المعالم
- المنهاج
- الکامل
- روضة النفس فی احکام العبادات الخمس
- عماد المحتاج فی مناسک الحاج
- المقرب
- الموجز
- حسن التصریف.
منبع مطالعاتی
کتاب ابن البرّاج الطرابلسی، عصره، سیرته و مصنّفاته نوشته: جعفر المهاجر، نشر: .
این کتاب در سه عنوان کلی تدوین شده و ابتدا به شرح زندگانی ابن براج در چهار فصل و یک خاتمه می‌پردازد، بدین ترتیب:
- فصل اول: طرابلس تا زمان ابن البراج؛ شناساندن منطقۀ جغرافیایی این منطقه، ورود اسلام به این منطقه و رشد تشیع.
- فصل دوم: دورۀ زندگانی ابن براج؛ از زمان تولد تا مرگ و تحصیلات ابن براج.
- فصل سوم: رابطۀ ابن براج و شیخ طوسی، و توصیف ابن براج در کتابهای شیخ طوسی.
- فصل چهارم: موقعیت ابن براج در طرابلس در سه عنوان مُدرّس، قاضی، و مصنف.
- الف) مُدرس: وی به عنوان مدرس، شاگردان زیادی تربیت کرده است که نام هشت تن از مشهورین آنها در کتاب ذکر شده است.
- ب) قاضی: ابن براج به عنوان قاضی در این شهر به قضاوت مشغول بوده است.
- ج) مصنّف: ابن براج به عنوان نویسنده‌ای پر کار نیز مشهور است که مصنفات وی در پایان فصل به تفصیل معرفی شده‌اند از جمله: شرح جمل العلم والعمل؛ جواهر الفقه؛ المهذّب؛ الکامل؛ روضة النفس فی أحکام العبادات الخمس؛ عماد المحتاج فی مناسک الحاجّ؛ المعتمد و ....
کتاب شامل دو ملحق است که عبارتند از:
- ملحق اول: معرفی یکی از شاگردان ابن براج، اسعد بن احمد بن ابی روح طرابلسی (م ۵۰۴) و آثار وی.
- ملحق دوم: معرفی گنبد و بارگاه ابن أبی روح. کتاب شامل تصاویر رنگی از این بارگاه است.
در پایان کتاب نیز فهارس فنی، مطالب را به آسانی در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
پانویس
- ↑ ابن بَرّاج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعة الخیام، ج۳، ص۱۴۲ و ۱۴۳.
- ↑ ابن بَرّاج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۷.
- ↑ ابن بَرّاج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ ابن بَرّاج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۸.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعة الخیام، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ ابن بَرّاج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۶.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعة، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ص۳۰۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعة الخیام، ج۳، ص۱۳۵.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص ۱۸۰.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان، ج۷، ص۴۰۸.
- ↑ ابن براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳.(مقدمه)
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۴۶.
- ↑ ابن‌براج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۸-۵۰
- ↑ ابن‌براج، المهذب، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان، ج۷، ص۴۰۹.
- ↑ ابوالحسن علی بن محمد بن عمار برادر زاده ابوطالب امین الدوله از حاکمان خاندان بنوعمار که از خاندان‌های شیعی مذهب و از قاضیان و امرای طرابلس شام، از قبیله افریقی کُتامه بوده‌اند. جلال‌الملک با درایت و نرمش سیاسی به عنوان بزرگ‌ترین چهره بنوعمار شناخته می‌شود.
منابع
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی‌تا.
- ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۶ق.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۹ق.
- صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.