آیه لیلة المبیت

آیه لَیْلَةُ الْمَبیت یا آیه شِراء (بقره: ۲۰۷) درباره فداکاری حضرت علی(ع) در لیلة المَبیت نازل شد که برای حفظ جان پیامبر اسلام(ص) در بستر او خوابید. این آیه کسانی را ستوده است که حاضرند جان خود را در ازای به‌دست‌آوردن رضایت خداوند فدا کنند.

متن و ترجمه آیه

آیه ۲۰۷ سوره بقره به آیه شراء یا اشتراء معروف است:

شأن نزول

علامه طباطبایی در المیزان نوشته است:‌ روایات بسیاری حکایت از این دارند که آیه شراء درخصوص لیلةالمبیت نازل شده است. به‌گفته ابن ابی‌الحدید عالم معتزلیِ اهل سنت در شرح نهج البلاغه، همه مفسران بر این باورند که این آیه در شأن امام علی(ع) و در ماجرای لیلة المبیت نازل شده است. در لیلة المبیت مشرکان قصد داشتند دسته‌جمعی به خانه پیامبر اسلام(ص) در مکه حمله کنند و او را به قتل برسانند. در این شب، امام علی(ع) برای حفظ جان پیامبر در بستر او خوابید و به این ترتیب پیامبر از نقشه مشرکان نجات یافت.

البته برخی از علمای اهل سنت با استناد به روایاتی، این آیه را درباره افرادی مانند ابوذر، صُهیب بن سنان، عمار یاسر و پدر و مادرش، خَبّاب بن اَرْت و بلال حبشی دانسته‌اند؛ اما در اعتبار این روایات تردید شده و به‌گفته برخی محققان این روایات از روی تعصب و با انگیزه پوشاندن فضایل امام علی(ع) جعل شده است.

نکات تفسیری

واژه «یَشْری» در آیه، از مصدر «شِراء» گرفته شده است. . که فروختن معنا می‌دهد..آیه شِراء را در توصیف کسانی دانسته‌اند که به‌دنبال رضایت خدایند و حاضرند زندگی خود را برای آن بدهند. این افراد در مقابل دسته دیگری قرار دارند که در آیات۲۰۴ تا ۲۰۶ توصیفشان آمده است؛ یعنی افراد خودخواه، لجوج، معاند و منافقی که خود را خیرخواه نشان می‌دهند، اما هدفشان فساد است. به‌گفته علامه طباطبایی، سیاق این آیات نشان می‌دهد که مصادیق این دو گروه در زمان پیامبر وجود داشته‌اند. هر چند برخی از مترجمان جمله پایانی آیه( وَالله رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ) را به رأفت الهی در حق این بندگان(کسانی که در پی رضایت خدا هستند) ترجمه کرده اند ولی به نظر علامه سید محمدحسین طباطبائی منظور از عبادی که مورد رأفت الهی قرار می گیرند دیگر بندگان هستند که به سبب ایثار این گروه از مردمان مشمول رأفت الهی شده‌اند و در حقیقت وجود بندگانی که جانشان را در راه رضای خدا تقدیم می کنند خودش رأفت خدای سبحان در حق بندگان است.

سه نوع شراء نفس

برخی از مفسران در تفسیر آیه شراء، شرای نفس (فروختن جان) را به سه درجه تقسیم کرده‌اند: شراء نفس به‌سبب ترس از آتش جهنم، شراء نفس به‌جهت اشتیاق به بهشت و شراء نفس برای رضای خدا. اینان بالاترین مرتبه شراء نفس را قسم سوم دانسته‌اند که در آن انسان هیچ چیزی در مقابل آن نمی‌خواهد و خوابیدن امام علی(ع) در بستر پیامبر(ص) در لیلة المبیت را نمونه‌ای برای این قِسم شمرده‌اند. به‌گفته علامه طباطبایی مراد از فروش جان برای رضایت خدا، این است که این افراد هیچ چیز جز خشنودی او را طلب نمی‌کنند و چیزی را می‌خواهند که خدا می‌خواهد، نه هوای نفسشان.

پانویس

منابع

• ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، تصحیح ابراهیم محمد ابولالفضل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
• صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۶ق.
• طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲ش.
• طباطبايی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب العلمیه، ۱۳۷۱ش.
• هاشمی، سیده مرضیه، «» در فصلنامه سفینه، شماره ۱۳، ۱۳۸۵ش.