جاوااسکریپت

جاوااسکریپت را در ابتدا شخصی به نام برندان آیک در شرکت نت‌اسکیپ با نام Mocha طراحی نمود. این نام بعداً به LiveScript و نهایتاً به جاوااسکریپت تغییر یافت. اولین نمونه‌های جاوااسکریپت در اواخر دهه ۱۹۹۰ برای مرورگر وب Netscape Navigator ایجاد شد.

اولین نسخه جاوااسکریپت در نسخه B32.0 این مرورگر در دسامبر 1995 معرفی و عرضه شد. این نامگذاری منجر به سردرگمی های زیادی شده و این ابهام را ایجاد میکند که جاوااسکریپت با جاوا مرتبط است در حالی که اینطور نیست.

عده ی زیادی این کار را ترفند تجاری برای بدست آوردن بخشی از بازار جاوا که در آن موقع زبان جدید مطرح برای برنامه نویسی تحت وب بود میدانند.

javaScript به صورت «جاواسکریپت» خوانده میشود، ولی در فارسی به صورت «جاوااسکریپت» ترجمه میشود و اگر به صورت «جاوااسکریپت» ترجمه شود اشتباه است چون دوکلمه جدا ازهم نیست و اگر به صورت دو کلمه جدا نوشته شود خطاهای نگارشی ایجاد میشود، به طور مثال ممکن است کلمه جاوا در انتهای خط و کلمه اسکریپت در ابتدای خط بعدی نوشته شود.

علیرغم اشتباه عمومی، زبان جاوااسکریپت با زبان جاوا ارتباطی ندارد، اگر چه ساختار این زبان به سی پلاس پلاس(++C) و جاوا شباهت دارد که این امر برای یادگیری آسان در نظر گرفته شده است.

در آن زمان، صفحات وب ایستا بودند و تعامل کمی با کاربر، فراتر از کلیک کردن روی پیوندها و بارگیری صفحات جدید، ایجاد می‌کردند. برای اولین بار، جاوااسکریپت انیمیشن، محتوای تطبیقی و اعتبار سنجی فرم را در صفحه فعال کرده‌است.

برای سالهای طولانی، جاوااسکریپت فقط در تعداد محدودی از مرورگرها کار می‌کرد. مایکروسافت اینترنت اکسپلورر، بزرگترین پایگاه مرورگر، خیلی زود از جاوااسکریپت پشتیبانی نکرد. در عوض، مایکروسافت اسکریپت اختصاصی سمت مشتری خود را با نام JScript ایجاد کرد. در روزهای ابتدایی توسعهٔ وب، برنامه‌نویسان که مایل به ایجاد وب‌سایت‌های پویا بودند، اغلب مجبور به انتخاب یک خانواده مرورگر از خانوادهٔ دیگر شدند. این کمتر از ایده ‌آل بود زیرا اینترنت را کمتر در دسترس جهانی قرار می‌داد.

جاوااسکریپت تا سال ۱۹۹۹ استاندارد نشده و به‌طور گسترده هم پذیرفته نشد. حتی پس از استانداردسازی، سازگاری مرورگر برای بیش از یک دهه همچنان مسئله ساز بود.

به دلیل موفقیت عمدهٔ جاوااسکریپت در نقش اسکریپت‌نویسی سمت کاربر (Client Side Scripting Language) برای صفحات وب، مایکروسافت یک نسخه سازگار از این زبان را ایجاد کرد و به علت مشکلات حقوقی آن را جی اسکریپت نامید. این زبان در نسخه ۳٫۰ از مرورگر اینترنت اکسپلورر و در اوت ۱۹۹۶ داده شد. تفاوت‌های این دو زبان به حدی جزئی است که اغلب جی اسکریپت و جاوااسکریپت به جای هم به کار می‌روند. هرچند که مایکروسافت در اینجا چند ده دلیل برای تفاوت جی اسکریپت با استاندارد اکما مطرح می‌کند.

نت‌اسکیپ جاوااسکریپت را به سازمان اکما اینترنشنال برای استانداردسازی ارسال کرده‌است و نتیجه نسخهٔ استاندارد شده‌ای به نام اکما اسکریپت است.

جاوااسکریپت به یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی پرطرفدار در وب تبدیل شده‌است. هر چند ابتدا بسیاری از برنامه‌نویسان حرفه‌ای زبان را کم ارزش تلقی می‌کردند چون مخاطبین آن نویسندگان صفحات وب و آماتورهای این چنینی بودند. ظهور ایجکس بار دیگر جاوااسکریپت را در معرض توجه قرار داد و برنامه‌نویسان حرفه‌ای بیشتری را به خود جذب نمود. نتیجه ازدیاد فریمورک و کتابخانه‌های جامعی در این زمینه، بهبود شیوه‌های رایج برنامه‌نویسی در جاوااسکریپت و افزایش کاربرد جاوااسکریپت خارج از وب است.

این زبان برنامه‌نویسی دارای کلمات کلیدی مرسومی است که بنا به گفته‌های شرکت سازنده در زیر قید شده‌اند.

کلمات کلیدی

جاوااسکریپت شامل ۶۴ کلمهٔ کلیدی است.

فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌های زیادی برای این زبان توسعه یافته است، مانند کتابخانه‌های جی‌کوئری، آنگولار جی‌اس،ری اکت، ویو جی‌اس و فریم‌ورک انگولار جی‌اس.

تعداد فریمورک ها و کتابخانه های این زبان تا سال ۲۰۲۲ میلادی حدود ۲,۰۰۰,۰۰۰ عدد اعلام شده است.

زبان امری و ساخت یافته

جاوااسکریپت از تمامی نحو ساختاری زبان سی پشتیبانی می‌کند. مانند گزاره (if و switch و حلقه‌های while و…) یک مورد استثناء تعیین حوزهٔ متغیرهاست: تعریف حوزه در حد block در جاوااسکریپت وجود ندارد. هر چند جاوااسکریپت ۱٫۷ با کلمهٔ کلیدی let این نوع حوزه دهی را امکان‌پذیر می‌سازد. مانند زبان C در جاوااسکریپت بین عبارت و گزاره تفاوت وجود دارد.

پویایی

تایپ دهی پویا: مانند اکثر زبان‌های نویسه‌ای تایپ به مقدارها منسوب می‌گردد و نه به متغیرها. برای مثال متغیر x ممکن است به یک عدد وابسته سازی شود، و بعداً به یک رشته. جاوااسکریپت برای تعیین تایپ شی راه‌های مختلفی از جمله تایپ دهی اردکی (duck typing) را دارد (در ES6 از const استفاده می‌شود).

تایپ دهی ضعیف: زبان جاوااسکریپت از نظر تایپ دهی ضعیف به‌شمار می‌آید و در آن نتیجهٔ عملیاتی مانند ۵ + “۳۷”، عبارت “۵۳۷” خواهد بود (عدد را با رشته جمع کرده‌است).

اشیاء به دید آرایه‌های انتسابی: جاوااسکریپت تقریباً تماماً بر اساس اشیاء است. اشیاء، آرایه‌های انتسابی به همراه یک «ساختار شماتیک» هستند. نام ویژگی اشیاء، کلیدهای آرایه انتسابی هستند و در واقع obj.x = ۱۰ با obj[“x”] = ۱۰ هم ارز هستند و شیوه نگارش با نقطه صرفاً یک سهولت نحوی است. ویژگی‌ها و مقدارهایشان در زمان اجرا قابلیت تغییر اضافه و حذف دارند. همچنین می‌توان روی ویژگیهای یک شی با ساختار for … in پیمایش کرد.

ارزیابی در زمان اجرا: جاوااسکریپت یک تابع eval دارد که قادر است گزاره‌های تولید شده در یک رشته در زمان اجرا را، اجرا کند.

تابعی بودن

تابعی بودن: توابع موجوداتی «درجه اول» محسوب می‌شوند، یعنی خود یک شی هستند بنابراین می‌توانند ویژگی داشته باشند، در آرگومانهای تابع‌ها داده شوند و مانند هر شی دیگری با آن‌ها رفتار شود

توابع داخلی و بستارها: توابع داخلی (توابع تعریف شده داخل یک تابع دیگر) هر بار که تابع بیرونی فرا خوانده شود، ایجاد می‌شوند و متغیرهای توابع بیرونی تا زمانی که تابع داخلی وجود داشته باشد، وجود خواهند داشت، حتی پس از اتمام آن فراخوانی از تابع بیرونی. (مثال: اگر تابع داخلی به عنوان مقدار برگشتی تابع باشد، هنوز به متغیرهای تابع بیرونی دسترسی دارد) – این مکانیزم بستار گرفتن در جاوااسکریپت است.

ساختار شماتیک» محوری

ساختار شماتیک: جاوااسکریپت به جای رده‌ها برای تعریف ویژگی‌های اشیاء، که شامل متدها و وراثت است از «ساختار شماتیک» استفاده می‌کند (پیش‌نمونه). امکان شبیه‌سازی بسیاری از امکانات رده-محور با ساختارهای شماتیک جاوااسکریپت امکان‌پذیر است.

توابع در نقش سازندهٔ اشیاء

برای توابع علاوه بر نقش عادی، به عنوان سازنده‌ اشیاء هم عمل می‌کنند. آوردن یک new قبل فراخوانی تابع، آن را با کلمهٔ کلیدی this وابسته سازی شده به شی جدید اجرا می‌کند. ویژگی prototype از تابع مورد نظر، ساختار شماتیک شی جدید را مشخص می‌کند.

توابع در نقش متد: بر خلاف بیشتر زبان‌های شی گرا تفاوتی میان تعریف تابع و متد وجود ندارد. بلکه تفاوت در زمان فراخوانی تابع است، زمانی که یک تابع به عنوان متد یک شی فراخوانده می‌شود کلمهٔ کلیدی this محلی آن تابع به شی مورد نظر وابسته سازی می‌شود.

امکانات دیگر

جاوااسکریپت برای تأمین اشیاء و متدها که با آن‌ها تعامل کند به یک محیط اجرایی (مانند مرورگر وب) نیاز دارد تا بتواند به این ترتیب با دنیای خارج ارتباط برقرار کند. همچنین برای دسترسی به سایر نویسه‌ها (include) هم به این محیط نیازمند است (مانند تگ <script>در HTML). (البته این یک ویژگی زبانی نیست اما در عمل اغلب این‌طور پیاده‌سازی شده‌است)

تعداد متغیر پارامتر (variadic): تعداد نامعینی پارامتر را می‌توان به یک تابع ارسال نمود. تابع می‌تواند هم از طریق پارامترهای رسمی و هم از طریق شی محلی arguments به آن‌ها دسترسی داشته باشد.

Literalهای آرایه و شی

مانند بسیاری از زبان‌های نویسه‌ای آرایه‌ها و اشیاء (که در زبان‌های دیگر همان آرایه‌های انتسابی هستند) را می‌توان با یک نحو موجز ایجاد و توصیف نمود. در واقع این شیوهٔ نگارش پایهٔ قالب داده‌ای جی‌سون هم هست.

عبارات منظم

جاوااسکریپت به شیوه‌ای مشابه زبان پرل از عبارات منظم پشتیبانی می‌کند که نحوی قدرتمند و موجز را به شکلی فراتر از توابع پیش ساخته برای کار با رشته‌ها، فراهم می‌کند.

انواع زیر جزو انواع داده‌های قابل دسترس در زبان جاوااسکریپت است. در استاندارد اکما انواع دیگری هم تعریف شده که صرفاً داخلی است و برای پیاده‌سازی است.

تعریف نشده: این تایپ فقط یک مقدار با نام undefined دارد و متعلق به تمام متغییرهای مقدار دهی نشده‌است

نوع تهی: نوع تهی هم فقط یک مقدار دارد با نام null

نوع دودویی: نمایندهٔ یک مقدار منطقی است و دو مقدار true و false را می‌پذیرد.

نوع رشته: در بر گیرندهٔ تمام رشته‌های متناهی از ۰ یا بیشتر عنصر ۱۶ بیتی بدون علامت است. این عناصر با اندیس‌های نامنفی قابل دسترسی هستند. طول رشته تعداد عناصر داخل آن و طول رشتهٔ تهی برابر ۰ است.

زمانی که رشته حاوی متن واقعی باشد هر عنصر به عنوان یک واحد UTF-16 در نظر گرفته می‌شود (مستقل از این که شیوهٔ واقعی نگهداری رشته چه باشد). تمام عملیات بر روی رشته‌ها آن‌ها را به عنوان اعداد صحیح بدون علامت در نظر می‌گیرند و تضمین‌کنندهٔ تولید رشته به حالت normalize شده نیست و تضمین‌های خاص زمانی هم ندارد. علت این تصمیم‌گیری سادگی در پیاده‌سازی ذکر شده‌است.

نوع عدد: نوع عدد در جاوااسکریپت مطابق با استادارد IEEE برای اعداد شناور دودویی است (با اندکی تفاوت).

نوع شی: شی در جاوااسکریپت یک مجموعه بدون ترتیب از ویژگی‌ها است. هر ویژگی می‌تواند داخلی، فقط-خواندنی، غیرقابل حذف، و غیرقابل پیمایش باشد. (یا ترکیبی از این‌ها یا هیچ‌کدام)

تبدیلات خودکار

این زبان دارای تبدیلات خودکار بین این انواع داده‌ای است.

زمانی که بخواهد یک if را ارزیابی کند یا از عملگرهای منطقی ! و && و || استفاده شود، تبدیل به نوع دودویی را انجام می‌دهد. مقادیر ۰ و ۰- و NaN به false و سایر مقادیر عددی به true نگاشت می‌گردد. همچنین رشتهٔ تهی false و سایر رشته‌ها true در نظر گرفته می‌شود. انواع شی و تابع true و undefined و null هم false در نظر گرفته می‌شود.

زمانی که یکی از عملوندهای عملگر + رشته باشد، تبدیل به رشته صورت می‌گیرد، مانند ۵ + “۳۷” که می‌شود “۵۳۷”

عملگرهای دیگری عددی (جز جمع) منجر به تبدیل به عدد می‌گردد مانند ۳ – “۵۷” که مقدار عددی ۵۴- را به دست می‌دهد.

برنامه‌های ورودی و خروجی در مرورگر وب:

<script type="text/javascript">
 alert ("Hello world");
 var x = prompt("Enter Name:", "Default name");
 alert ("Hello, " + x)
</script>

برای استفاده ساده از عناصر اچ‌تی‌ام‌ال و دام:

<script type="text/javascript">
 document.write("Hello world");
 function handle() {
  document.write("You entered: " + document.getElementById("myinput").value);
 }
</script>

<form>
<input type="text" id="myinput"/>
<input type="button" onclick="handle()" value="Click here"/>
</form>

برنامه مرتب‌سازی یک آرایه

<script type="text/javascript">
 var myArray = [1, 5, 8, 2, 3, 0, 2, 9, 11];
 var i = 0;
 var j = 0;
 for (i = 0; i < myArray.length ; ++i) {
  for (j = 0; j < myArray.length; ++j) {
   if (myArray[i] <myArray[j]) {
    var tmp = myArray[i];
    myArray[i] = myArray[j];
    myArray[j] = tmp;
   }
  }
 }

 for (i = 0; i < myArray.length; ++i) {
  document.write(myArray[i] + " ");
 }
</script>

برنامه جابه‌جایی:

<script type="text/javascript">
 var a = 10, b = 40;
 [a,b] = [b,a]
 alert("" + a + " " + b);
</script>

برنامه فاکتوریل:

<script type="text/javascript">
 function factorial(x) {
  if (x> ۰)
   return x * factorial(x-1);
  return 1;
 }
 alert(factorial(5));
</script>

استفاده از توابع سازنده برای ساخت شی جدید:

function Foo(arg, otherArg) {
    this.prop = arg;
    this.otherProp = otherArg;
}

Foo.prototype.bar = function() {
    console.log(this.prop, this.otherProp);
}

var foo = new Foo("First arg", "Second arg");

foo.bar();

ارث‌بری در جاوااسکریپت با استفاده از زنجیره «پیش نمونه»:

function Creature(age) {
    this.age = age;
}

Creature.prototype.printAge = function() {
    console.log(this.age);
}

function Human(name, family, age) {
    Creature.call(this, age);

    this.name = name;
    this.family = family;
}

Human.prototype = Object.create(Creature.prototype);

Human.prototype.constructor = Human;

Human.prototype.printFullName = function() {
    console.log(this.name, this.family);
}

var human = new Human("Foo", "Bar", 100);

human.printAge();

human.printFullName();

وانیلا جاوااسکریپت یا وانیلا جی اس (Vanilla JS) اصطلاحی است که به همان زبان جاوااسکریپت اطلاق می‌شود. در حقیقت، وانیلا جی اس هیچ چهارچوب یا کتابخانهٔ خاصی نیست. این اصطلاح بیشتر برای کسانی ساخته شده‌است که گمان می‌کنند برای استفاده از جاوااسکریپت، حتماً باید از کتابخانه‌های موجود یا سکوی خاصی استفاده بکنند.

وانیلا جی اس از آنجا که اصطلاحی دیگر برای استفاده از زبان جاوااسکریپت بدون استفاده از سکوی یا کتابخانه خاصی است، سریع‌ترین کتابخانه جاوااسکریپت موجود تلقی می‌شود.

در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، جاوااسکریپت به عنوان یکی از برترین زبان‌های دنیا برگزیده شد. البته قبل از سال ۲۰۱۸، جاوااسکریپت رتبهٔ خوبی داشت. در سال ۲۰۲۰، جاوااسکریپت، در رتبه دوم یا سوم قرار گرفته‌است.

ناگفته نباشد که جاوا اسکریپت در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به عنوان محبوب‌ترین زبان نیز برگزیده شد.

طبق نظرسنجی‌های انجام شده توسط وبگاه استک‌اورفلو جاوااسکریپت به مدت ۹ سال متوالی تا سوال ۲۰۲۱، به‌عنوان پرکاربردترین زبان برنامه‌نویسی انتخاب شده بود.

به نظر می‌رسد که زبان برنامه‌نویسی مورد علاقه طراحان وب در انتشار تصاویر خیره‌کننده تلسکوپ فضایی جیمز وب هم نقش داشته است. بر اساس سند مربوط به ماژول ابزارهای علمی یکپارچه جیمز وب (ISIM)، نرم‌افزار این ماژول توسط یک پردازنده اسکریپت کنترل می‌شود که فرمان‌های دریافتی را تحت اسکریپت‌هایی به زبان جاوا اسکریپت اجرا می‌کند. کدی که مسئولیت تبدیل این دستورات جاوا اسکریپت به کارهای عملی را دارد، می‌تواند ده برنامه را به‌صورت همزمان اجرا کند.البته نوع زبانی که این اسکریپت‌ها با آن نوشته شده دقیقا Nombas ScriptEase 5.00e است که آخرین نسخه آن در سال 2003 منتشر شد. چون توسعه این تلسکوپ از دهه‌ها پیش آغاز شده بود و ظاهرا دانشمندان با همان فناوری‌های قدیمی کارهای خود را پیش برده‌اند.

• مرکز توسعه موزیلا
  • مستندات رسمی موزیلا در مورد جاوااسکریپت
  • مراجعی برای نسخه‌های اصلی جاوااسکریپت: 1.5
  • امکانات جدید جاوااسکریپت: 1.6بایگانی‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine, 1.7بایگانی‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine, 1.8بایگانی‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine, 1.8.1بایگانی‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  • فهرست نسخه‌های جاوااسکریپت: 1.5 - 1.8
  • آشنایی مجدد با جاوااسکریپت
• جاوااسکریپت در کرلی
• مصاحبه با Brendan Eich