گیاه‌پزشکی

گیاه‌پزشکی یا حمایت محصول (انگلیسی: Crop protection) علم و عمل مدیریت بیماری‌های گیاهی، علف‌های هرز و دیگر آفات کشاورزی است، که به مراتع کشاورزی و جنگل‌ها آسیب می‌رسانند. حفاظت از محصول شامل حفاظت از محصولات کشاورزی (همچون: ذرت، گندم و برنج)، محصولات گیاهی (همچون: سیب‌زمینی و کلم‌برگ) و میوه‌ها می‌باشد. محصولات کشاورزی و گیاهی ممکن است توسط حشرات، پرندگان، جوندگان، باکتری‌ها و غیره مورد آسیب قرار گیرند و جهت حفاظت از محصولات کشاورزی، گیاهی و میوه‌ها، از آفت‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، محصولات کنترل بیولوژیک آفات و اصلاح نباتات استفاده می‌شود.

اولین گیاه‌پزشکان در ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند، به عنوان مثال ثئوفراستوس با آن که نظریات آنان بسیار ابتدایی بود ولی سنگ بنایی برای پژوهش‌های آینده شد. با کشف میکروسکوپ توسط وان لیون هوک تحولی در علم بیماری‌شناسی گیاهی روی داد. با هر بار تلفات مردم از گرسنگی بعلت خسارت دیدن محصولات آن‌ها این علم اهمیت خود را بیشتر آشکار می‌کرد و بعد از فاجعهٔ قحطی سیب‌زمینی در ایرلند که ناشی از یک بیماری گیاهی مهلک بود و منجر به مرگ یک میلیون نفر و آوارگی ۱٫۵ میلیون نفر دیگر شد علم گیاه‌پزشکی بیش از پیش محبوب گشت و دانشمندان زیادی در جهان در این رشته کار کردند.

برابر نهاد انگلیسی گیاه‌پزشکی Plant protection و در برخی منابع Plant Medicine نیز بکار می‌رود. پیش از این در ایران با نام حفظ نباتات نیز شناخته می‌شد و سازمانی نیز با همین نام وجود داشت. در سال ۱۳۰۰ برای اولین بار در مدرسه فلاحت مظفری (دانشکده کشاورزی کرج) دانشکده کشاورزی کرج قدیمی‌ترین و وسیع‌ترین دانشکده دانشگاه تهران است که به جهت وجود طبیعت با وسعت بسیار بالا زیبایی خاصی به این دانشکده عطا کرده به گونه ای که در بین دانشکده‌های دانشگاه تهران با نام بهشت پردیس دانشگاه تهران مشهور است.

وجود باِغ گیاه‌شناسی با چند صد گونه گیاهی نایاب و موزه جانورشناسی و کاخ سلیمانیه و هم چنین گروه‌ها و رشته‌های مختلف در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی و محیط زیست در این دانشکده اهمیت و اعتبار خاصی به این دانشکده بخشیده‌است. لازم است ذکر شود که رتبه‌بندی جهانی این دانشکده بین سایر دانشکده‌های جهان بسیار خوب بوده و سالانه دانشجویان نخبه فراوانی از این دانشکده فارغ‌التحصیل می‌شوند و بعضاً برای فرصت‌های مطالعاتی در کشورهای پیشرفته اقدام می‌کنند. این رشته توسط دکتر فرشید ارائه گردید. این شاخه از کشاورزی خود شامل سه بخش حشره‌شناسی کشاورزی، بیماری‌شناسی گیاهی و دانش‌های علف‌های هرز می‌باشد که به ترتیب به‌طور تخصصی مسائل مربوط به آفات، بیماری‌ها و علفهای هرز را مطالعه می‌نمایند. زندگی بشر وابسته به گیاه و سلامتی آن‌ها می‌باشد. حدود ۹۰ درصد غذای انسان را گیاهان تشکیل می‌دهند. ۸۵ درصد غذای انسان از ۱۰ گونه برنج و گندم به دست می‌آید.

سلامت و بهبود رشد گیاهان در درجه اول مورد توجه کسانی است که به کاشت گیاهان، تهیه و توزیع فراورده‌های گیاهی اشتغال دارند. میزان رشد و باروری گیاهان به فراهم بودن آب و مواد غذایی در خاک و تأمین محدوده‌هایی از شرایط مناسب جوی مانند حرارت، رطوبت و نور بستگی دارد. هر عاملی که سلامت گیاهان را به مخاطره اندازد، ممکن است در میزان رشد و باروری آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و از ارزش آن‌ها و فراورده‌هایشان بکاهد.

بیماری‌ها و آفات گیاهی و علفهای هرز از جمله عوامل زنده و بیماری‌های فیزیولوژیک که ناشی از کمبود مواد مورد نیاز گیاه و خسارات ناشی از شرایط جوی نامناسب عمده‌ترین عوامل تقلیل محصول یا نابودی گیاهان بشمار می‌روند.

گیاهان از بیماری‌هایی آسیب می‌بینند که عوامل آن‌ها به عوامل بیماری‌ها در انسان و جانوران شباهت دارند گرچه احساس درد و ناراحتی در گیاهان در اثر بیماری‌ها از نظر انسان مکتوم است، لیکن نحوه ایجاد و توسعه بیماری در گیاهان و حیوانات تقریباً مشابه بوده و معمولاً به همان اندازه پیچیده و بغرنج است.

آفات گیاهی نیز مشتمل بر رده‌بند پایان می‌باشند که مهم‌ترین آفات گیاهی که حشرات می‌باشند در این رده قرار دارند و بعد از آن‌ها کنه‌ها و سایر بندپایان به گیاهان خسارت وارد می‌سازند. بعضی از مهره‌داران نیز مانند جوندگانی مثل موش‌ها و خرگوش‌ها نیز جزء آفات گیاهی به‌شمار می‌آیند.