نفرون

گُردیزه یا نفرون ساختاری میکروسکوپی و واحد عملکردی کلیه است. این ساختار از یک جسمک کلیوی و یک توبول کلیوی تشکیل شده. جسمک کلیوی شامل دسته‌ای از مویرگ‌ها به نام گلومرول و کپسول بومن است که گلومرول‌ها را در بر می گیرد. توبول کلیوی از کپسول بیرون زده و گسترش می یابد. کپسول و توبول به هم متصل اند، و از سلول‌های اپی‌تلیال، همراه با لومن تشکیل شده است. یک شخص بالغ سالم، حدود ۱ تا ۱.۵ میلیون نفرون در هر کلیه دارد. خون با عبور از سه لایه تصفیه می شود: سلول‌های اندوتلیال دیواره مویرگی، غشای پایه‌ای اش، و بین زائده‌های پودوسیت‌های واقع در مرز کپسول. توبول دارای مویرگ‌های دور لوله‌ای است که بین بخش‌های صعودی و نزولی توبول قرار می گیرند. با جاری شدن سیال از کپسول به سمت پایین توبول، توسط سلول‌های اپیتلیالی واقع در مرز توبول پردازش می شود: آب بازجذب شده و مواد تبادل پیدا می کنند (برخی اضافه شده، برخی برداشته می شوند)؛ این تبادل ابتدا با مایعات برون سلولی خارج از توبول ها انجام شده، سپس از طریق سلول‌های اندوتلیال واقع در مرز مویرگ‌ها، با پلاسمای مجاور مویرگ‌های دور توبولی تبادل صورت می پذیرد. چنین پردازشی، حجم سیالات بدن و همچنین سطح بسیاری از مواد بدن را تنظیم می کند. در پایان توبول، سیال باقیمانده، یعنی همان ادرار، خارج می گردد؛ ادرار از آب، زوائد متابولیکی، و توکسین‌ها تشکیل می شود.

در هر دقیقه ۵۰۰ سی سی پلاسما وارد نفرون شده و تنها ۱۰۰ سی سی از آن پالایش می‌گردد. با نگرش به این که در همین مدت تنها کمتر از ۱ سی سی ادرار پایه‌ریزی می‌گردد، بنابراین بیشتر از ۹۹٪ از آبی که وارد کپسول بومن شده‌است، در عمل باز جذب به خون بازگشت داده می‌شود. مهم‌ترین عمل کلیه‌ها در انسان و پستانداران دفع مواد نیتروژن دار مانند اوره است. نفرون‌ها می‌توانند اوره را تا صد برابر در ادرار افزایش دهند؛ ولی اگر میزان آن در ادرار به ۵ درصد برسد فرآوری مسمومیت می‌کند.